Vụ xuân năm nay, toàn tỉnh phấn đấu gieo cấy 27.867 ha lúa, trong đó, diện tích lúa gieo thẳng hơn 7.800 ha (bằng 28% dện tích, giảm trên 4.000 ha so với vụ xuân 2023). Đồng thời, nâng diện tích lúa cấy máy lên gần 5.400 ha, tăng hơn 800 ha so với vụ xuân trước, mở rộng phương pháp cấy lúa thủ công. Đây là hướng đi phù hợp trong điều kiện lúa gieo thẳng gặp nhiều hạn chế và ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất mùa vụ.
Qua tìm hiểu thực tế tại huyện Thanh Liêm, được biết, cách đây 3 năm, lúa gieo thẳng được áp dụng trên 90% diện tích, nhiều xã lúa gieo thẳng chiếm 100% diện tích. Tuy nhiên, theo kế hoạch vụ xuân năm nay, Thanh Liêm chỉ bố trí 1.000 ha lúa gieo thẳng, bằng hơn 17% diện tích. Thay vào đó, lúa cấy máy thực hiện 2.500 ha chiếm 43% diện tích, còn lại là cấy thủ công. Nhiều địa phương trong huyện có tỷ lệ lúa cấy cao, như: Xã Liêm Thuận 87,9%, Thanh Tân 87,7%, Liêm Cần và thị trấn Tân Thanh 87%, Liêm Sơn 84,7%, Thanh Thủy 87%...
Xã Thanh Phong có diện tích lúa 363 ha, trước đây 100% diện tích được gieo thẳng, vụ này chỉ còn 80 ha lúa gieo thẳng. Thanh Phong đã mở rộng diện tích lúa cấy bằng máy lên 180 ha, chiếm 50% diện tích và 100 ha lúa được cấy thủ công. Thay đổi phương thức gieo cấy được coi là bước thay đổi căn bản trong sản xuất trên đồng ruộng của huyện.
Ông Trần Quyết Thắng, Trưởng phòng Nông nghiệp và phát triển nông thôn (NN & PTNT) huyện Thanh Liêm cho biết: Việc chuyển đổi từ lúa gieo thẳng sang cấy lúa và đẩy mạnh phương thức lúa cấy máy là yêu cầu tất yếu của phát triển sản xuất. Phòng NN & PTNT đã tham mưu với UBND huyện chỉ đạo quyết liệt trong việc thành lập các HTX chuyên ngành, tổ dịch vụ mạ khay, cấy máy và xây dựng các mô hình lúa cấy máy, từ đó nhân ra diện rộng qua hằng vụ. Công tác tuyên truyền được đẩy mạnh để người dân hiểu và thấy được lợi ích của chuyển từ gieo thẳng sang lúa cấy, nhất là lúa cấy máy.
Thực hiện phương pháp cấy lúa bằng máy tại xã Thanh Hương (Thanh Liêm). Ảnh: Thành Nam
Cũng như Thanh Liêm, huyện Lý Nhân đẩy mạnh tăng tỷ lệ lúa cấy thay cho lúa gieo thẳng. Vụ xuân năm nay, huyện đẩy mạnh phát động mở rộng phương pháp lúa cấy máy và cấy thủ công chiếm hơn 70% diện tích. Nhiều địa phương trong huyện tạo bước chuyển biến căn bản về phương thức gieo cấy khi loại bỏ cơ bản lúa gieo thẳng. Được biết, có thời điểm lúa gieo thẳng tại huyện Lý Nhân được mở rộng lên 4.000 ha, chiếm 75% diện tích. Xã Đạo Lý, đơn vị đi đầu trong chuyển đổi phương thức gieo cấy những năm gần đây, vụ xuân này đã áp dụng lúa cấy cho trên 90% diện tích, với 60% diện tích lúa cấy được thực hiện bằng máy. Theo ông Trương Đăng Dũng, Giám đốc HTX Nông nghiệp Đạo Lý, lúa cấy, nhất là lúa cấy máy đã thể hiện được những ưu điểm nổi trội so với lúa gieo thẳng. Về năng suất và hiệu quả kinh tế đem lại đều ổn định ở mức cao. Đây là yếu tố quan trọng để người dân chuyển đổi phương thức gieo cấy sau thời gian dài áp dụng lúa gieo thẳng.
Thực tế, đã có thời điểm phương thức gieo thẳng được phát động mở rộng diện tích trên địa bàn tỉnh bằng việc áp dụng công cụ sạ hàng. Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất người dân thay công cụ sạ hàng bằng hình thức gieo vãi tay do thời gian nhanh hơn, không đòi hỏi nhiều về kỹ thuật ngâm ủ mộng mạ… Cách làm này đã làm cho phương thức gieo thẳng gặp những hạn chế đáng kể. Theo đó, lúa gieo thẳng bằng hình thức vãi tay dày, không đều dẫn đến người dân phải bỏ thêm công dặm tỉa. Mật độ cây lúa cao trên ruộng hạn chế ánh sáng, sự quang hợp trong quá trình phát triển, nhất là sâu, bệnh phát sinh nhiều.
Cùng với đó, áp dụng phương thức gieo thẳng người dân sử dụng nhiều thuốc diệt cỏ (tiền nảy mầm, hậu nảy mầm), thuốc diệt ốc bươu vàng nguy cơ gây ô nhiễm môi trường đồng ruộng. Đặc biệt, những năm gần đây lúa cỏ phát triển mạnh trên ruộng lúa gieo thẳng. Nguyên nhân, sau khi gieo thẳng xong phải rút khô nước tạo điều kiện cho lúa cỏ phát sinh. Việc người dân gieo vãi bằng tay không ra hàng lối rất khó để nhận biết và diệt trừ lúa cỏ. Do sâu, bệnh và lúa cỏ gây hại, năng suất lúa gieo thẳng nhiều diện tích giảm mạnh, có nơi bị mất mùa cục bộ.
Ông Nguyễn Văn Của, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông (Sở NN & PTNT) cho biết: Những hạn chế trong sản xuất chính là yếu tố quan trọng để đẩy nhanh thay thế lúa gieo thẳng bằng lúa cấy máy. Để giải quyết khó khăn về lao động nông nghiệp thời điểm gieo cấy, ngành Nông nghiệp đang triển khai nhiều phương thức cấy lúa tiên tiến vào đồng ruộng, trọng tâm là cơ giới hóa khâu gieo cấy.
Để thay thế gieo thẳng, nông dân các địa phương trong tỉnh đã áp dụng đa dạng phương thức cấy lúa, từ cấy thủ công truyền thống, cấy thủ công theo hiệu ứng hàng biên và lúa cấy máy. Tại một số địa phương, để phục vụ cấy thủ công người dân đã đặt mua khay mạ gieo máy để giảm công gieo, chăm sóc, nhổ mạ. Từ các biện pháp gieo cấy lúa hiện nay sẽ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, tăng bình quân khoảng 15 – 20% so với lúa gieo thẳng. Cùng với đó, môi trường đồng ruộng được bảo vệ khi giảm được việc sử dụng thuốc trừ cỏ, ốc bươu vàng và số lần phòng trừ sâu bệnh… Hướng tới, khi cơ giới trong khâu gieo cấy được mở rộng giúp thay thế toàn bộ lúa gieo thẳng, góp phần tăng giá trị sản xuất và thu nhập trên diện tích gieo cấy.
Mạnh Hùng