Không biết từ bao giờ cứ sau Tết Nguyên Đán, suốt tháng Giêng, những lễ hội cứ nối nhau liên tiếp và quan niệm “tháng Giêng là tháng ăn chơi” đã vô hình làm tâm lý làm việc của người Việt Nam uể oải theo. Vậy nguồn gốc quan niệm này như thế nào?
Nguồn gốc quan niệm
Theo thống kê của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Việt Nam có khoảng gần 8.000 lễ hội, trong đó 2/3 diễn ra vào dịp đầu năm. Chúng ta có nhiều lễ hội là bởi, trong cơ cấu nghề nghiệp nước ta trước kia, hơn 90% dân số là nông dân. Đặc điểm của nghề nông là làm theo thời vụ. Vì đặc thù này mà tháng Giêng là tháng người lao động tương đối nhàn rỗi, là thời điểm người dân có ít việc để làm nhất trong năm. Nên các lễ hội liên tục được ra đời.
Lễ hội múa rồng
Trong sách "Văn hóa Việt Nam - Tìm tòi và suy ngẫm", Giáo sư Trần Quốc Vượng đã phân tích rất kỹ. Công việc đồng áng không cho phép người nông dân ngắt quãng thời gian, người lao động không có thời gian nghỉ phép như viên chức ngày nay, lối sống phải nương tựa vào thời tiết, phải theo mùa. Cho đến nay, lối sống nông nghiệp chỉ cho phép nghỉ theo thời vụ, nghỉ giữa hai chu kỳ sản xuất. Nhịp sống xóm làng xưa, điệu sống canh nông cổ truyền dựa trên một chu kỳ bao gồm lao động và lễ hội, hai hiện tượng này luân phiên nhau trong không gian và thời gian của thôn xóm. Khi công việc nhà nông đã tương đối “nên công hoàn toàn”, nông dân tạm nghỉ vài hôm, làm cỗ cúng tổ tiên.
Tâm lý ăn bù chơi bù
Cố Giáo sư Trần Quốc Vượng cũng có đồng quan điểm đó, Phó Giáo sư Trần Ngọc Thêm, trong cuốn "Cơ sở văn hóa Việt Nam" nhận xét rằng: “Nghề lúa nước mang tính thời vụ cao, lúc có việc thì tối tăm mặt mũi, ngay miếng ăn cũng đại khái cốt được việc thì thôi, cho nên lúc rảnh rỗi, người nông nghiệp có tâm lý chơi bù, ăn bù. Vì vậy mà ở Việt Nam, tết nhất đã nhiều, hội hè cũng lắm. Các ngày lễ tết được phân bố theo thời gian trong năm, xen vào các khoảng trống trong lịch thời vụ. Chữ “tết” là biến âm từ chữ “tiết” mà ra. Lễ tết phải gồm hai phần: cúng tổ tiên và ăn uống bù cho lúc làm lụng đầu tắt mặt tối”.
Ngoài ra, người Việt từ cổ xưa đã có quan niệm rất coi trọng sự khởi đầu, khởi đầu thuận lợi thì cả một năm sẽ gặp nhiều thành công may mắn. Ông viết: “Không chỉ có ngày đầu năm mà tháng đầu năm cũng đặc biệt quan trọng, thêm vào đó, tháng này công việc lại ít nên tháng Giêng có nhiều tết hơn hẳn các tháng khác. Bởi thế dân gian ta có các câu: “tháng Giêng là tháng ăn chơi” hoặc “tháng Giêng ăn nghiêng bồ thóc”. Quả thật trong tháng giêng có rất nhiều dịp lễ hội. Ngoài tết Nguyên Đán còn có dịp cúng rằm tháng giêng hay còn gọi là tết Thượng Nguyên. Ngày này cũng là ngày vía của phật A Di Đà cho nên người ta mới nói rằng “lễ cả năm không bằng rằm tháng Giêng”.
Do vậy xuất phát từ nền tảng của một xã hội nông nghiệp và đặc thù thời vụ nên đã hình thành quan niệm “Tháng Giêng là tháng ăn chơi”.
Tuy nhiên hiện nay khi mức độ đô thị hóa, công nghiệp hóa ngày càng sâu rộng kéo theo cơ cấu nghề nghiệp thay đổi, nên người Việt không còn rảnh rang như ngày trước. Vì vậy quan niệm trên đang dần dần thay đổi. Tuy nhiên vẫn có một bộ phận không nhỏ lợi dụng quan điểm này để ăn chơi lù bù không lo làm ăn. Và báo chí cũng đã phản ánh rất nhiều tình trạng cơ quan nhà nước vắng hoe vì mọi người đi hội hè hết, rồi thêm cả chuyện lấy xe công để đi lễ đi hội đầu năm.
Ông cha ta thường nói: “Dân giàu thì nước mạnh”. Từ đó suy ra, nước ta chưa mạnh là bởi dân chưa giàu. Và thật đáng buồn rằng, đã nghèo mà còn chơi cả tháng thì quan điểm này chắc chắn cần thay đổi để Việt Nam bắt kịp xu thế phát triển các quốc gia trên thế giới.
Theo Báo Du lịch
Hải Phong