Kênh tưới trạm bơm chính Như Trác dài gần 15 km, đi qua 8 xã của 2 huyện Lý Nhân và Bình Lục. Tổng diện tích sản xuất do tuyến kênh đảm nhiệm phục vụ lên đến 6.483 ha, gồm: huyện Lý Nhân 4.346 ha, Bình Lục 2.137 ha.
Ông Trương Đức Thiện, Trưởng phòng Quản lý nước và công trình, Công ty TNHH MTV khai thác công trình thủy lợi (KTCTTL) Hà Nam cho biết: Hệ thống kênh tưới Như Trác được xác định là công trình trọng yếu phục vụ sản xuất trên địa bàn. Việc vận hành luôn được doanh nghiệp chỉ đạo triển khai bảo đảm theo đúng quy trình và yêu cầu kỹ thuật. Đồng thời, công tác quản lý được tăng cường để bảo đảm an toàn trong mọi tình huống.
Công nhân Tổ quản lý kênh Như Trác vớt rác thải tại xi phông Vĩnh Trụ trước mỗi đợt tưới.
Qua tìm hiểu được biết, hệ thống kênh tưới trạm bơm Như Trác được đánh giá khá yếu do xây dựng đã lâu. Phần lớn bờ kênh được đắp bằng loại đất pha cát, độ kết dính không cao. Đặc biệt, có 6 km đầu kênh phía trạm bơm Như Trác hai bên đều là đầm sâu, ảnh hưởng đến an toàn bờ kênh. Toàn bộ mái phía trong lòng kênh được lát bằng các tấm bê tông ghép. Tuy nhiên, kênh được thực hiện lát mái từ lâu (20 - 30 năm), đã bị sụt, lún, nhiều tấm bong tróc trượt khỏi mái kênh.
Thực tế, hằng năm kênh tưới Như Trác thường xuyên xảy ra các điểm sạt lở. Chỉ tính riêng năm 2021 đã có hàng chục điểm sụt lún, xuống cấp… Trong đó, đơn vị quản lý đã phải xử lý sạt lở, nạo vét, khơi thông dòng chảy, thay và sửa chữa cánh cống tại 8 điểm. Riêng sạt lở đã xử lý 4 điểm có khả năng gây mất an toàn của kênh trong quá trình vận hành. Ẩn họa từ tổ mối trong bờ kênh cũng là một trong những nguy cơ mất an toàn khi vận hành tuyến kênh chính này...
Ngoài ra, rác thải sinh hoạt, sản xuất bị người dân các địa phương vứt ra lòng kênh làm hạn chế năng lực phục vụ nếu không được giải tỏa kịp thời. Mỗi năm, tổ quản lý kênh phải xử lý vớt đến hơn 500 m3 rác thải, chất thải trên lòng kênh; trong đó, riêng lượng rác thải vớt tại điểm xi phông Vĩnh Trụ hơn 300 m3. Theo ông Phạm Văn Thành, Tổ trưởng Tổ quản lý kênh Như Trác (Công ty TNHH MTV KTCTTL Hà Nam), đơn vị quản lý thường xuyên kiểm tra, phát hiện và kịp thời xử lý những sự cố trên kênh. Đặc biệt, vào thời điểm tưới, công nhân bám sát địa bàn phân công phụ trách để theo dõi, phát hiện những hiện tượng bất thường trên kênh.
Đối với việc vận hành tưới của tuyến kênh dù trong bất kỳ thời điểm nào trong mùa vụ luôn được quan tâm, nhất là bảo đảm an toàn cho bờ kênh. Cụ thể, khi tưới nước phục vụ cho diện tích sản xuất của huyện Bình Lục, với chiều dài tuyến kênh hơn 10km quá xa trạm bơm đầu mối nên mực nước đầu kênh tưới Như Trác phải đạt mức 4,65 m, khi về đến xi phông Vĩnh Trụ đạt 3,68 - 3,7m. Đây được xác định là mực nước cao nhất (max) của kênh theo quy trình vận hành. Nếu để vượt quá mực nước thiết kế dẫn đến nguy cơ mất an toàn, tràn, vỡ bờ kênh. Vì thế, trong các đợt lấy nước tưới phục vụ sản xuất nông nghiệp của huyện Bình Lục, công nhân vận hành của tổ quản lý kênh phải thường xuyên túc trực, kiểm tra bờ kênh, nhất là thời gian về đêm để bảo đảm mực nước trên kênh được duy trì, kịp thời phát hiện các sự cố có thể xảy ra.
Ông Phạm Văn Thành chia sẻ: Thời điểm tưới cho diện tích sản xuất nông nghiệp của huyện Bình Lục cũng là giai đoạn căng thẳng, vất vả nhất trong quá trình vận hành. Để bảo đảm an toàn tuyến kênh, đội ngũ cán bộ, công nhân vận hành phải thực sự tập trung và nâng cao tinh thần trách nhiệm, nhất là không được để mực nước trên dòng kênh vượt quá quy trình vận hành.
Được biết, Tổ quản lý kênh Như Trác có 15 cán bộ, công nhân. Trong quá trình quản lý, vận hành, tổ phân rõ chiều dài đảm nhiệm cho từng cá nhân, cả về quản lý, kiểm tra, giải tỏa vật cản. Chỉ những điểm rác thải dồn ứ nhiều trong các đợt tưới, tổ huy động cán bộ, công nhân làm tập trung. Nhờ vậy, việc vận hành tuyến kênh tưới luôn được bảo đảm an toàn, các địa phương trong vùng phục vụ được phục vụ đủ nước tưới cho mùa vụ. Qua đó, người dân yên tâm chuyển đổi cơ cấu giống, cơ cấu mùa vụ giúp nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm cây trồng.
Tuy nhiên, để bảo đảm an toàn cho hệ thống kênh tưới Như Trác cần sự quan tâm tạo điều kiện, hỗ trợ từ các địa phương. Trong đó, tuyên truyền và kịp thời xử lý những vi phạm bờ kênh. Đồng thời, ngăn chặn tình trạng người dân đổ rác thải sinh hoạt, sản xuất ra lòng kênh. Có như thế, tuyến kênh tưới chính Như Trác mới đáp ứng được yêu cầu phục vụ nước tưới cho quá trình sản xuất, góp phần nâng cao giá trị, thu nhập trên đồng ruộng.
Mạnh Hùng