Duy Tiên, vùng đất cổ cận kề địa danh nổi tiếng “phố Hiến” từ thuở bình minh của lịch sử đã nổi danh với những di tích, lễ hội văn hóa, tâm linh vô cùng độc đáo mang đậm bản sắc dân tộc Việt. Vùng đất “núi Đọi - sông Châu” - Duy Tiên cũng là một trong những cái nôi của phong trào cách mạng, một điểm sáng trong thời kỳ đổi mới, hội nhập và phát triển của quê hương Hà Nam. Trên mảnh đất này, từ cổ đại đến nay, các thế hệ người Duy Tiên đã tạo lập nên nhiều giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể đặc sắc, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho hôm nay và trao truyền cho con cháu mai sau.
Duy Tiên được hình thành từ khá sớm. Ngay từ thời Hùng Vương dựng nước, người Lạc Việt đã sinh tụ, lập nghiệp ở đây; sống chủ yếu bằng nghề trồng lúa nước, đánh cá, chăn tằm, dệt vải. Trong lịch sử văn hiến của Hà Nam, vùng đất Duy Tiên xưa và nay nổi lên như một dấu son đỏ thắm. Suốt chiều dài lịch sử dựng nước, giữ nước của dân tộc, các thế hệ người dân Duy Tiên luôn đồng lòng, chung sức đấu tranh chống thiên tai, địch họa, phát triển trồng trọt, chăn nuôi, vượt qua khó khăn, từng bước vun đắp, hình thành một Duy Tiên tươi đẹp và phát triển như ngày hôm nay.
Duy Tiên nơi phát hiện nhiều trống đồng, mộ cổ thời tiền sử; mảnh đất sản sinh nhiều anh hùng hào kiệt, nhiều vị đại khoa rạng danh truyền thống hiếu học của quê hương Hà Nam. Trong các cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, cứu nước cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Duy Tiên có: 13 tập thể được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Anh hùng Lao động và Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới; 2.685 liệt sĩ, 230 Mẹ Việt Nam Anh hùng. Truyền thống giáo dục cùng với phẩm chất con người Duy Tiên được thử thách qua lịch sử, lắng đọng trong cộng đồng là lòng yêu nước, yêu hòa bình, trọng tình nghĩa, ý chí bất khuất chống giặc ngoại xâm, là tinh thần tương thân tương ái, đức tính cần cù, siêng năng, chịu thương chịu khó, là khả năng sáng tạo, tiếp thu văn hóa và truyền thống hiếu học của nhân dân từ xa xưa cho đến ngày nay.
Núi đọi - sông Châu. Ảnh: Thế Tuân
Hun đúc nên truyền thống con người Duy Tiên là một nền văn hóa lâu đời với nhiều di sản văn hóa vô cùng quý giá. Minh chứng là Duy Tiên hiện có: trên 200 di tích, trong đó 32 di tích được nhà nước xếp hạng (1 di tích quốc gia đặc biệt, 14 di tích quốc gia, 17 di tích cấp tỉnh); 1 bảo vật quốc gia; 3 lễ hội, 2 làng nghề được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể... Vùng đất có nhiều di sản vật thể có giá trị cũng là vùng đất có nhiều lễ hội nổi tiếng cả nước như hội Tịch điền Đọi Sơn, hội chùa Long Đọi Sơn, hội đền Lảnh Giang... Nơi đây có làn điệu chèo mượt mà, ấp áp tình người của đất Ngô Xá, phường Tiên Nội cùng vô số những làng nghề, sản vật độc đáo… Tất cả những nét đẹp văn hóa đó đã nuôi dưỡng tâm hồn, tình cảm, nhân cách bao thế hệ người dân Duy Tiên.
Bước vào thời kỳ thực hiện công cuộc đổi mới, hội nhập, phát triển đất nước, gần 40 năm qua Duy Tiên đã vận dụng sáng tạo những quan điểm, chủ trương, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Đảng, Nhà nước ở từng giai đoạn một cách hiệu quả; đồng thời, phát huy những lợi thế, nguồn lực của địa phương để hoạch định chiến lược phát triển phù hợp, đưa Duy Tiên từ một huyện thuần nông trở thành vùng trọng điểm phát triển công nghiệp, dịch vụ, đô thị của Hà Nam.
Với những thành quả đạt được qua gần bốn mươi năm thực hiện công cuộc đổi mới, với tâm thế của một thị xã trẻ, năng động, sáng tạo, Đảng bộ, chính quyền, nhân dân thị xã Duy Tiên sẽ càng thêm tự hào, tự tin, đoàn kết, phát huy truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng; tiếp tục phấn đấu với ý chí cùng nỗ lực quyết tâm cao nhất, vượt qua khó khăn, thách thức, nắm bắt thời cơ, tranh thủ vận hội để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị, đưa vùng đất cửa ngõ phía nam Thủ đô tiếp tục phát triển lên một tầm cao mới.
Ngày nay, thị xã Duy Tiên đã vươn lên trở thành một vùng kinh tế công nghiệp, dịch vụ, du lịch trọng điểm của tỉnh Hà Nam. Trong bối cảnh ấy, những giá trị vật chất, tinh thần của các bậc tiền nhân, các thế hệ người Duy Tiên đời nối đời tạo dựng, gìn giữ sẽ tiếp tục là mạch nguồn nội lực quan trọng nhân lên sức mạnh, thúc đẩy sự nghiệp phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giữ vững an ninh, quốc phòng của địa phương. Đây cũng đồng thời là nguồn nội lực quan trọng để Đảng bộ, chính quyền, nhân dân Duy Tiên thực hiện tốt Nghị quyết 33 (ngày 9/6/2014) của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước; Chỉ thị 29 (ngày 1/11/2023) của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Hà Nam khóa XX Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong xây dựng và phát triển văn hóa, con người đáp ứng yêu cầu xây dựng tỉnh Hà Nam phát triển bền vững.
Xác định tầm quan trọng của việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa cùng các giá trị truyền thống trong công cuộc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, vừa qua, Thị ủy, HĐND, UBND thị xã Duy Tiên trân trọng xuất bản cuốn sách “Văn hóa và con người Duy Tiên”. Từ các nguồn tài liệu gốc, thư tịch, hiện vật cổ, với sự tham gia khảo sát, nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn công phu, cẩn trọng của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu uy tín, sách đi sâu vào việc cung cấp, hệ thống, tập hợp những điểm nhấn cơ bản về: địa lý, lịch sử, văn hóa, xã hội, các nhân vật văn hóa - lịch sử tiêu biểu, đồng hành cùng dân tộc qua các triều đại; các tác phẩm văn học, nghệ thuật thời cận đại, đương đại về Duy Tiên; các làng nghề, chợ, đặc sản nổi tiếng; đồng thời phác họa nên những nét khái quát về Duy Tiên trên lộ trình đổi mới, về các khu, cụm công nghiệp, phường, xã… trong đó, có nhiều tài liệu, nội dung lần đầu tiên được công bố, đề cập, tập hợp.
Qua cuốn sách “Văn hóa và con người Duy Tiên”, chúng ta càng thấy rõ hơn mảnh đất, người Duy Tiên là một phần máu thịt và có nhiều đóng góp đối với văn hóa - lịch sử của quê hương Hà Nam cũng như đối với đất nước Việt Nam yêu dấu. “Văn hóa và con người Duy Tiên” là cuốn sách quý đối với cán bộ, đảng viên, nhân dân, các thế hệ người Duy Tiên hôm nay và mai sau, giúp chúng ta hiểu sâu rộng hơn, yêu quý, trân trọng, tự hào hơn về văn hóa - con người trên mảnh đất quê hương, từ đó nhân lên ý chí quyết tâm cùng động lực phấn đấu mạnh mẽ xây dựng cuộc sống mới. Cuốn sách hữu ích này bổ sung vào tủ sách, thư viện của mỗi cá nhân, gia đình, nhà trường, cơ quan, đơn vị, góp phần thúc đẩy văn hóa đọc của các thế hệ người dân thị xã. Cuốn sách cũng là một nguồn tài liệu quý giúp bạn đọc dù không phải người Duy Tiên vẫn có thể tìm hiểu sâu về văn hóa và con người vùng đất “núi Đọi-sông Châu”, làm phong phú hơn hành trang tri thức của mình.
Cuốn sách giúp bạn đọc thấy được những tinh hoa trong đời sống văn hóa, lịch sử và tâm linh của người Việt hiện diện nơi đất này từ mấy ngàn năm qua đến nay; là cầu nối quá khứ - hiện tại - tương lai, như thông điệp của thế hệ trước đến thế hệ sau và sự chia sẻ, hòa hợp giữa các thế hệ người dân trên mảnh đất Duy Tiên. Đặc biệt hơn nữa cuốn sách ra đời cũng có ý nghĩa đặc biệt đối với Duy Tiên chào mừng kỷ niệm 555 năm danh xưng Duy Tiên (1469-2024), 95 năm thành lập chi bộ đảng đầu tiên ở Duy Tiên (1929 - 2024), 5 năm thành lập thị xã Duy Tiên (2019 - 2024).
Nguyễn Văn Lượng, Bí thư Thị ủy Duy Tiên