Giáo sư Lương Định Của là một nhân cách lớn, một nhà nông học xuất sắc, người đi đầu trong lĩnh vực cải tạo giống cây trồng của Việt Nam. Những đóng góp của ông đã góp phần bảo đảm lương thực cho cuộc chiến đấu giành độc lập và tự do của dân tộc ta đi đến thắng lợi. Ông được mọi người yêu mến và gọi là “nhà bác học của đồng ruộng”.
UBND tỉnh Sóc Trăng tổ chức Lễ khánh thành tượng đài Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của, ngày 16/7/2020. Ảnh: Trung Hiếu/TTXVN
Một trong những người tiên phong nghiên cứu sinh học của thế giới
Nhà nông học Lương Định Của sinh ngày 16/8/1920, tại làng Đại Ngãi, quận Kế Sách (nay là thị trấn Đại Ngãi), huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng. Lúc nhỏ, ông học ở trường Tiểu học Lasan Taberd tại Sóc Trăng, rồi chuyển lên Sài Gòn học bậc trung học. Lương Định Của là một học trò rất xuất sắc.
Năm 17 tuổi, ông đỗ tú tài toàn phần. Cùng năm đó, ông sang Hong Kong, Trung Quốc, theo học tại trường Đại học Y khoa. Sau 3 năm, ông không theo đuổi ngành y nữa mà đến Thượng Hải, Trung Quốc, theo học trường Đại học Kinh tế Thượng Hải.
Năm 1941, do có chiến tranh ở Trung Quốc, trường đại học này đóng cửa, ông sang Nhật. Theo lời khuyên của một số nhà yêu nước Việt Nam, ông quyết định học nông nghiệp với hoài bão mang kiến thức về phục vụ đất nước. Kết thúc năm học thứ nhất tại Khoa sinh vật thực nghiệm, trường Đại học Kyushu, ông được đặc cách học thẳng lên năm thứ ba.
Năm 1945, ông kết hôn với bà Nakamura Nubuko, một phụ nữ Nhật Bản. Sau đó, hai ông bà cùng làm việc tại Viện thí nghiệm của trường Đại học Kyushu. Tình cảm gắn bó, chân tình của hai ông bà là một câu chuyện đẹp mãi về sau.
Danh tiếng của ông bắt đầu lan xa vào mùa hè năm 1951, khi ông bảo vệ xuất sắc luận án di truyền học với đề tài “Cách xử lý đa bội thể di truyền nhằm tạo nên giống lúa mới”. Hội đồng Khoa học trường Đại học Tổng hợp Kyoto đã nhận xét rằng: Lương Định Của đã có cống hiến lớn cho ngành nông học trong việc cải thiện giống lúa và trao cho ông bằng Bác sĩ Nông học - học vị cao nhất ở Nhật Bản lúc bấy giờ. Thời điểm ấy, ông là người trẻ nhất và cũng là người nước ngoài duy nhất được cấp học vị này tại Nhật Bản.
Ông còn nhận được bằng khen của Viện Nghiên cứu sinh học Kihata về công trình “Sự sinh sản của giống lúa lai tạo từ hai giống lúa Japonica và Indica”. Phát minh này của Lương Định Của đã được ứng dụng ngay lúc đó trong việc lai tạo giống lúa tại Hoa Kỳ. Những nghiên cứu này của ông được giới khoa học quốc tế đánh giá là một trong những người đi tiên phong trong nghiên cứu sinh học của thế giới lúc bấy giờ.
Với mong muốn đóng góp sức mình vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc, năm 1952, theo lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Lương Định Của cùng vợ con trở về Việt Nam. Từ đây, cái tên “ông Của” dần trở nên quen thuộc với nhân dân, đặc biệt là với những người nông dân Việt Nam.
Nhà bác học của đồng ruộng
Trở về quê hương, dành tất cả tâm huyết, trí tuệ và sức lực cho cách mạng, cho đồng bào, Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của đã đảm nhiệm nhiều trọng trách khác nhau: làm việc tại Viện khảo cứu nông, lâm, trường Đại học Nông nghiệp, Phó Viện trưởng Viện Khoa học Nông nghiệp, Viện trưởng Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm, Bộ Nông nghiệp, rồi Phó Hiệu trưởng trường Đại học Nông Lâm khi trường mở khóa đầu tiên. Ông là người có công lớn trong giáo dục, đào tạo nhiều thế hệ học trò trở thành cán bộ đầu ngành trong các lĩnh vực khoa học nông nghiệp Việt Nam.
Là một nhà bác học nhưng Lương Định Của vẫn làm việc trong một căn phòng rất đơn sơ. Ngoài giờ lên lớp, ông thường xắn quần lội trên những cánh đồng thí nghiệm. Bằng kiến thức uyên thâm và thực tế, ông đã lai tạo thành công một số giống lúa cho năng suất cao và chất lượng tốt, như: giống Nông nghiệp 1 được lai tạo từ giống Ba Thắc của Nam bộ với Bunko (Nhật Bản) - giống lúa lai tạo thành công đầu tiên tại Việt Nam, giống lúa mùa muộn Saisubao, giống lúa Chiêm 314, giống NN75-1, dòng NN8-388 (chọn giống từ IR8), và một số loài khác, như: dưa hấu không hạt, dưa lê, khoai lang, rau muống, đu đủ…
Sự gắn bó của ông với nông nghiệp nước nhà nổi tiếng đến mức, ông được yêu mến gọi là “nhà bác học của đồng ruộng”. Nhiều loại nông sản được nông dân gọi bằng cái tên gần gũi: dưa ông Của, cà chua ông Của, khoai ông Của, lúa ông Của…
Không chỉ đi tiên phong trong việc ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của còn đề xướng mô hình canh tác “bờ vùng, bờ thửa”, “cấy nông tay thẳng hàng”, “đảm bảo mật độ”, được hàng triệu nông dân Việt Nam áp dụng thành công trên diện rộng, tạo ra một cuộc cách mạng trong nông nghiệp, giúp nâng cao năng suất cây trồng, giúp người dân Việt được thêm no đủ, góp phần quan trọng vào thắng lợi chung của cách mạng cả nước.
Ngày 28/12/1975, Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của đã đột ngột ra đi khi vẫn còn bao kế hoạch dang dở. Nhưng những kiến thức mà Giáo sư Lương Định Của để lại cho nền nông nghiệp nước nhà đến nay vẫn còn nguyên tính thời sự, thôi thúc thế hệ sau không ngừng tìm tòi và cống hiến cho nông học và khoa học.
Bao năm qua, cây lúa Việt Nam luôn đạt năng suất cao, trở thành niềm tự hào của người Việt. Thành tựu này ngoài mồ hôi, công sức của những người nông dân chân lấm tay bùn, còn có cống hiến trí tuệ và tấm lòng của Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của.
Với các đóng góp lớn lao đó, ông đã được Đảng và Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý, như: Danh hiệu Anh hùng Lao động (1967); Huân chương Lao động hạng Nhất; Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học kỹ thuật đợt 1 năm 1996.
Năm 2006 Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh đã lập một giải thưởng mang tên Lương Định Của được trao hằng năm, ghi nhận, tôn vinh những người trẻ có thành tích đặc biệt xuất sắc trong lĩnh vực nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới. Tên của ông còn được đặt cho nhiều con đường và trường học tại Việt Nam.
Để tôn vinh và ghi nhớ công lao to lớn của ông đối với nền nông nghiệp nước nhà, ngày 16/7/2020, tỉnh Sóc Trăng đã khánh thành Tượng đài Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của tại Công viên 30/4, nằm giữa trung tâm thành phố quê hương ông.
Phương Nam