Ổi Lam Hạ mọc ở khắp nơi, bên bờ ao, bờ sông, hồ đầm, ven đường tàu, trong vườn, bên nhà, đường ra đồng,... và chủ yếu là giống ổi giòn, hay còn gọi là ổi găng, ngoài ra còn có một số là ổi đào (người dân ở đây quen gọi là ổi lửa).
Lam Hạ (TP Phủ Lý) nằm bên dòng Châu Giang. Khi xưa chưa có bờ kè, gần như năm nào những làng xóm nằm bên sông đều bị ngập. Đất Lam Hạ rộng, vườn nhà ai cũng rộng. Nhưng vì năm nào cũng bị lụt nên cây lưu niên sống được trong vườn chỉ có những cây chịu được ngập nước như sấu, ổi. Vườn ở Lam Hạ cho đến giờ cây lưu niên chủ yếu vẫn chỉ có sấu, ổi là vì thế. Ổi Lam Hạ mọc ở khắp nơi, bên bờ ao, bờ sông, hồ đầm, ven đường tàu, trong vườn, bên nhà, đường ra đồng,... và chủ yếu là giống ổi giòn, hay còn gọi là ổi găng, ngoài ra còn có một số là ổi đào (người dân ở đây quen gọi là ổi lửa). Năm nào mùa mưa nước sông cũng dâng cao ngập lụt gây khó khăn cho đời sống người dân, nhưng phù sa của sông cũng mang lại lớp lớp mỡ màu cho những khu vườn ở Lam Hạ. Đây có lẽ là yếu tố cốt lõi làm nên vị thơm, ngon, ngọt rất đặc biệt của ổi Lam Hạ.
Cũng như ổi ở khắp nơi trên mọi miền đất nước, hằng năm, khoảng tháng ba, tháng tư, tiết cuối xuân đầu hạ những rặng ổi ở Lam Hạ bắt đầu ra hoa. Hoa ổi trắng muốt với những cánh mỏng manh, với những tua nhụy cũng màu trắng tỏa hương thơm ngan ngát nhè nhẹ mời gọi ong bướm.
Đi qua những rặng ổi vào mùa này luôn thấy nhộn nhịp ong bướm, ngan ngát mùi thơm của hoa ổi, những bông hoa tinh khôi e ấp nở sau những tán lá xanh đậm. Nở được một, hai hôm, sau khi nhờ ong bướm thụ phấn, những cánh hoa ổi sẽ rời bông rụng xuống đất và những trái ổi dần hiện ra. Ban đầu những trái ổi nhỏ tý chỉ như hạt đỗ, rồi dần bằng đầu ngón tay, như quả cà, và to chừng bằng quả chanh là dừng lại không lớn nữa. Những trái ổi khi ấy xanh bóng, lẫn trong những tán lá xanh đậm, được nuôi dưỡng bởi phù sa dòng Châu Giang đẫm trong lòng đất.
Đủ nắng đủ gió, đủ dinh dưỡng, khoảng tháng sáu, tháng bảy những trái ổi bắt đầu chín. Ổi găng khi chín quả dần sáng ra, nếu chín quá sẽ chuyển sang màu vàng nhạt. Ổi găng ăn ngon nhất khi vừa bắt đầu chín, thịt quả giòn, ngọt. Người trồng chỉ nhìn màu quả là biết ổi đã chín chưa để thu hái. Với ổi đào khi quả chín sẽ dần chuyển hẳn sang màu vàng, thịt quả mềm và bên trong có màu hồng đào rất đẹp. Ổi đào khi chín có mùi thơm rất rõ, để một quả ổi trong nhà sẽ tỏa ra mùi hương vô cùng dễ chịu.
Có lẽ nhờ phù sa dòng Châu Giang bồi lấp từ bao đời, ổi Lam Hạ thơm ngon đặt biệt. Trước đây ổi được trồng rất nhiều, người dân thường lấy cả gánh quả bán cho khách dọc đường 1A, theo tàu mang lên tận Hà Nội bán. Bây giờ đô thị hóa, diện tích đất vườn bị thu hẹp, diện tích trồng ổi ít hơn. Nhưng ổi vẫn còn khá nhiều ở Lam Hạ. Tại khu Đền thờ các Anh hùng Liệt sỹ tỉnh, những rặng ổi được trồng xung quanh, tạo nên nét riêng biệt mang dấu ấn đặc trưng của vùng đất.
Trong câu chuyện của những người sinh ra và lớn lên ở vùng đất này, khi nhắc đến cây ổi ai cũng bồi hồi cảm xúc khó tả. Ai cũng nói rằng chẳng biết ổi có ở đất này từ bao giờ, chỉ biết rằng khi bắt đầu nhận thức được họ đã thấy ổi có rất nhiều, trong vườn, bên lối đi, cạnh đường làng, bên bờ ao, bờ đầm,... Ổi nhiều và ngon, đến mùa ổi trẻ con lúc nào cũng no căng một bụng ổi. Những rặng ổi gắn với kỷ niệm của bao người. Kỷ niệm ấu thơ vô tư đánh bi đánh đáo dưới gốc cây, trèo cây hái quả. Kỷ niệm thủa mới lớn nam thanh nữ tú trêu đùa nhau dưới rặng ổi. Tháng ba, tháng tư hoa ổi nở trắng, hương thơm ngan ngát. Tháng sáu, tháng bảy ổi chín trắng trên cây, chào mào về ăn ổi cãi nhau inh ỏi, sôi động cả một vùng. Người nơi khác được một lần ăn ổi Lam Hạ chắc chắn sẽ ồ lên thích thú, ổi găng giòn, ngọt, vị đậm đà rất đặc biệt. Ổi lửa (ổi đào) thơm, ngọt, ăn rồi vị còn đọng mãi nơi đầu lưỡi, để rồi nhớ mãi không quên...
Đỗ Hồng