Nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử cấp trung học phổ thông

Thực hiện Nghị quyết số 63/2022/QH15 ngày 16/6/2022 của Quốc hội khóa XV, ở giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp cấp trung học phổ thông (THPT), môn Lịch sử được giữ nguyên phần chuyên đề học tập lựa chọn (35 tiết/năm học) theo định hướng nghề nghiệp; phần chủ đề môn Lịch sử 70 tiết/năm học chuyển thành phần bắt buộc và điều chỉnh chương trình còn 52 tiết/năm học.

Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 được xây dựng với nhiều thay đổi so với chương trình GDPT hiện hành. Đó là sự thay đổi từ cơ cấu môn học, số môn học, số tiết cho từng môn cho tới nội dung các môn học. 

Những thay đổi cần thiết 

Sự thay đổi về nội dung chương trình không chỉ đáp ứng nguyện vọng học tập của người học, phù hợp với sự lựa chọn môn học của học sinh, mà còn bảo đảm cơ cấu đội ngũ giáo viên Lịch sử trong các trường THPT hiện nay. Với mục tiêu lấy người học làm trung tâm, tạo độ mở về nội dung, sự thay đổi của môn Lịch sử trong giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp được đánh giá phù hợp với tổng thể các thay đổi của chương trình GDPT và với cả định hướng đổi mới giáo dục hiện nay, đáp ứng yêu cầu: hợp lý, khoa học, bảo đảm hiệu quả cao nhất trong việc giáo dục truyền thống và phát triển nhân cách cho học sinh.

Theo phân tích của cô giáo Nguyễn Thị Hường, giáo viên giảng dạy môn Lịch sử, Trường THPT Lý Thường Kiệt (Kim Bảng), môn Lịch sử cấp THPT khi được đưa thành môn học bắt buộc theo Chương trình GDPT 2018 đã giảm một số chủ đề mang tính quá chuyên sâu, chủ đề khó, nặng tính hàn lâm không phù hợp với nhận thức của học sinh đại trà; giảm nội dung trong một số chủ đề mà kiến thức rộng hoặc đã được học kĩ ở cấp trung học cơ sở. Qua đó, vừa giảm được nội dung kiến thức, thời lượng mà không ảnh hưởng đến các nội dung cốt lõi của chủ đề, bảo đảm học sinh vẫn có những hiểu biết cơ bản về kiến thức của chủ đề đó. Đồng thời, tỉ lệ thời lượng dành cho các chủ đề chung, lịch sử thế giới, lịch sử Việt Nam các lớp 10, 11, 12 cũng khá phù hợp với các hoạt động định hướng nghề nghiệp, đánh giá định kỳ và thực hành Lịch sử. Và như vậy, mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh vẫn được bảo đảm.

Một số ý kiến khác lại cho rằng, nếu trước đây học sinh được lựa chọn 5 trong 10 môn học được thiết kế theo 3 nhóm, thì nay đổi thành lựa chọn 4 trong 9 môn. Thay đổi này cũng hoàn toàn phù hợp với thực tế của các nhà trường bởi không ảnh hưởng nhiều đến số giờ học, tuần học trên năm học của khối 10, 11, 12 và nhất là bảo đảm hài hòa với điều kiện về đội ngũ, cơ sở vật chất, trang thiết bị, đáp ứng yêu cầu định hướng, phân luồng học sinh của các trường.

Sự thích ứng từ thực tế

Năm học 2022 - 2023 là năm học đầu tiên thực hiện Chương trình GDPT 2018 đối với lớp 10. Cũng như các môn học bắt buộc khác, môn Lịch sử được xây dựng theo hướng nâng cao hơn về cả nội dung và hướng tới sự phân hóa. Theo ý kiến của một chuyên viên Phòng Giáo dục Trung học, Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT), so với chương trình GDPT hiện hành, đây được xem mang tới sự thay đổi khá mạnh mẽ về nội dung, yêu cầu học tập và giảng dạy môn học này trong giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp trong các trường THPT. Từ đó, mở ra cho người dạy sự linh hoạt và những hướng lựa chọn, tiếp cận thích hợp các nội dung môn học. Đồng thời, tạo cho cả người dạy và người học được tiếp cận với các tiết học môn Lịch sử có nội dung mở, những điều mới mẻ và nhiều giá trị phù hợp với đòi hỏi của thực tế. Kết cấu nội dung chương trình môn học được thay đổi từ chiều dọc dựa theo tiến trình thời gian, nay được biên soạn theo các chủ đề nên giáo viên buộc phải có thời gian để đọc lại chương trình, nghiên cứu xây dựng bài dạy cho phù hợp với yêu cầu. Hơn thế, do trong chương trình môn học còn dành tới 20% thời lượng để tổ chức hoạt động thực hành Lịch sử nên để làm tốt được phần việc này, giáo viên phải đánh giá được học sinh còn yếu ở nội dung thực hành nào để tăng cường hỗ trợ. Khi học đi đôi với hành, môn học sẽ không bị nhàm chán, khô khan và học sinh có hứng thú học tập. 

Yêu cầu đổi mới của môn học đòi hỏi gia tăng tính linh hoạt, sáng tạo trong quá trình tổ chức và giảng dạy. Vì thế, các trường THPT trên địa bàn tỉnh đã chủ động điều chỉnh kế hoạch giáo dục, phân công giáo viên và sắp xếp lớp cho học sinh lớp 10 thực hiện Chương trình GDPT 2018 bảo đảm phù hợp với yêu cầu các môn học, nhóm môn học theo mục tiêu của giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp. Tuy nội dung chương trình môn học có sự thay đổi, chuyển hình thức giáo dục, nhưng các nhà trường có sự bắt nhịp nhanh và triển khai giảng dạy có hiệu quả ngay từ những tiết học đầu tiên của năm học mới.

Để nâng cao trình độ và tính chủ động cho giáo viên, Sở GD&ĐT đã sớm tổ chức lớp bồi dưỡng chuyên môn về nội dung môn học cho hơn 100 giáo viên dạy môn Lịch sử của các trường THPT, các trung tâm giáo dục thường xuyên trên địa bàn tỉnh. Đến nay, tuy mới chỉ qua hơn 3 tuần học nhưng cơ bản đội ngũ giáo viên đã thể hiện khá tốt vai trò là người tổ chức, vận dụng có hiệu quả các nội dung kiến thức, xây dựng được các chủ đề môn học và có sự linh hoạt trong sắp xếp nội dung các bài học để đạt mục tiêu cao về chất lượng các tiết học. Bên cạnh đó, đội ngũ giáo viên dạy Lịch sử trong các trường THPT được đánh giá đang trong “độ tuổi vàng” nên rất chủ động, sáng tạo trong dạy học, không chỉ biết khai thác các yếu tố mới, phương pháp mới, ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy mà còn thực sự biết phát hiện năng lực học sinh, giúp học sinh gia tăng kỹ năng học tập, thực hành và khuyến khích được học sinh yêu thích môn học.

Việc đổi mới đánh giá, kiểm tra môn học đối với học sinh cũng được thay đổi, bảo đảm trong mỗi đề thi hay đề kiểm tra môn Lịch sử cấp THPT thay vì theo hình thức trắc nghiệm toàn bộ như trước đây, sẽ có 70% câu hỏi tự luận và chỉ còn 30% câu hỏi thi trắc nghiệm. Điều đó có tác động tích cực tới quá trình dạy và học thực chất, hiệu quả hơn.

Thanh Hà