Những vấn đề đặt ra trong phát triển văn hóa ở Hà Nam

Giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại là quan điểm, chủ trương nhất quán, xuyên suốt của Đảng, Nhà nước về phát triển văn hóa trong thời kỳ hội nhập. Thực hiện quan điểm, chủ trương này, mục tiêu xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc luôn được cấp ủy, chính quyền, ban, ngành, đoàn thể các cấp tập trung thực hiện song hành cùng những nhiệm vụ chính trị quan trọng khác, qua đó bảo đảm vừa phát huy những giá trị tốt đẹp của dân tộc, vừa tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, góp phần mở mang trí tuệ, giúp người dân tiếp cận nhanh với những tri thức mới của nhân loại, nâng cao năng suất lao động và chất lượng cuộc sống, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội. Tuy đã đạt được những kết quả tích cực, nhưng quá trình hội nhập, tiếp biến văn hóa cũng đặt ra những thách thức không nhỏ, đòi hỏi cấp ủy, chính quyền các cấp cần tiếp tục kiên trì, bền bỉ trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện mới có thể đạt mục tiêu đề ra.

Trong hội nhập, để có thể tiếp thu những tinh hoa, “miễn nhiễm” những tiêu cực, độc hại từ văn hóa nước ngoài, trước hết phải giữ vững bản sắc và giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Đây là một định hướng lớn, xuyên suốt của Đảng từ khi đất nước bước vào hội nhập và luôn được cấp ủy, chính quyền, ban, ngành, đoàn thể trong tỉnh cụ thể hóa, triển khai thực hiện đồng bộ, hiệu quả.

Ông Nguyễn Văn Quyền (nguyên Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn Phương Lâm) cho biết: Hội làng được duy trì từ xa xưa. Những năm đổi mới, thực hiện chủ trương xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, lễ hội vẫn duy trì nghiêm những nghi thức, trò chơi truyền thống nhưng cũng có sự linh hoạt, phù hợp với điều kiện phát triển để bảo đảm sự hấp dẫn, thu hút đông đảo người dân tham gia. Ngoài nghi lễ tại đình làng, nơi thờ ngài Hoàng Đình Độ (một tướng quân của Lý Thường Kiệt, được tôn là Thành hoàng làng), hội làng Phương Lâm còn có nhiều trò chơi mang đậm bản sắc truyền thống (bịt mắt bắt dê, bịt mắt bắt vịt, bịt mắt đập niêu, kéo co,…). Đặc biệt, năm nào hội làng cũng tổ chức Giải Vật mùa xuân thượng võ, tương truyền đây là môn ngài Hoàng Đình Độ đã truyền dạy cho dân làng khi xưa.

Cũng như hội làng Phương Lâm, các lễ hội: Tịch điền Đọi Sơn, phát lương Đức Thánh Trần, Hội xuân chùa Tam Chúc và hàng trăm lễ hội ở Hà Nam được mở hằng năm, dù ban tổ chức lễ hội luôn sáng tạo, linh hoạt trong cách thức triển khai nhằm tạo sức hấp dẫn, thu hút đông đảo người dân đến tham dự nhưng những giá trị truyền thống luôn là hồn cốt được giữ vững, phát huy, lan tỏa. Tham dự lễ hội, người dân không chỉ được vui chơi, gặp gỡ, giao lưu mà còn là dịp để thấu hiểu hơn về truyền thống, lịch sử, văn hóa, công lao của cha ông trong công cuộc dựng nước, giữ nước, qua đó bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước, trân trọng thuần phong mỹ tục.

Để lễ hội phát huy hiệu quả, những năm gần đây nhiều thiết chế, di tích lịch sử, văn hóa được đầu tư tôn tạo, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hoá, tín ngưỡng của nhân dân. Toàn tỉnh hiện có 1.888 di tích các loại hình và hàng trăm lễ hội truyền thống. Các địa phương cùng ngành chủ quản thường xuyên tổ chức những hội thi, hội diễn, liên hoan nghệ thuật truyền thống để thúc đẩy, khích lệ, nâng cao chất lượng phong trào cơ sở và lan tỏa rộng rãi hơn đến người dân những giá trị văn hóa truyền thống. Năm 2023, Liên hoan nghệ thuật quần chúng tỉnh Hà Nam với sự tham gia của hơn 1.000 diễn viên, nhạc công đến từ 20 đoàn nghệ thuật quần chúng, trên 100 tiết mục biểu diễn, thu hút hàng chục nghìn khán, thính giả. Ngành Văn hóa - Thể thao và Du lịch cũng đã phối hợp tổ chức nhiều hoạt động có ý nghĩa thiết thực nhằm góp phần giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống như: Phát động thi tìm hiểu về gia đình Việt Nam với chủ đề “Gia đình hạnh phúc - quốc gia thịnh vượng”; giao lưu thơ xuân; giải vật mùa Xuân thượng võ; diễn xướng chầu văn; cho chữ đầu xuân; tái hiện không gian chợ quê; tổ chức Chiếu chèo xuân, trò chơi dân gian (nhân dịp Tết cổ truyền); tổ chức chương trình nghệ thuật trong các lễ hội: Tịch điền Đọi Sơn (mùng 7 tháng Giêng); Tam Chúc (12 tháng Giêng); phát lương Đức Thánh Trần (15 tháng Giêng)... Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật tỉnh thường xuyên dựng những vở chèo mới phục vụ nhân dân. Hà Nam cũng là địa phương tích cực đăng cai tổ chức nhiều hội thi, hội diễn nghệ thuật toàn quốc để người dân được thưởng thức nghệ thuật truyền thống chất lượng cao.

Lễ hội chỉ trong phạm vi một vùng, diễn ra trong vài ngày và mỗi năm chỉ có một lần, trong khi nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân ngày càng cao. Nếu không có những hoạt động văn hóa lành mạnh được tổ chức thường xuyên để “lấp đầy” nhu cầu chính đáng này, người dân sẽ tự tìm những loại hình giải trí khác và sẽ có nhiều nguy cơ nếu không được định hướng, quản lý kịp thời. Không gian phố đi bộ thành phố Phủ Lý là mô hình sinh hoạt cộng đồng thời hiện đại đã có ở nhiều đô thị lớn nhưng vô cùng mới mẻ với Hà Nam. Và quan trọng hơn là Hà Nam đã  đưa những giá trị văn hóa truyền thống vào không gian phố đi bộ một cách khéo léo, có sức lan tỏa, được người dân tiếp nhận, hưởng ứng.

Phủ Lý là địa phương đầu tiên ở Hà Nam triển khai mô hình không gian phố đi bộ và phát huy hiệu quả rõ rệt trong việc lan tỏa những giá trị truyền thống. Những buổi biểu diễn của Câu lạc bộ Bảo tồn và phát huy Di sản văn hóa Chầu văn tỉnh Hà Nam đã mang chầu văn đến gần người dân hơn, giúp đông đảo người dân hiểu rõ hơn cái hay của loại hình nghệ thuật truyền thống đã được UNESCO ghi danh “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”. Phố đi bộ cũng là nơi sinh hoạt văn nghệ cộng đồng, người dân biểu diễn cho nhau xem những tiết mục nghệ thuật của cha ông để lại. Không gian phố đi bộ Phủ Lý cũng là nơi lần đầu tiên diễn ra Lễ hội áo dài (nhân kỷ niệm Ngày Quốc tế Phụ nữ 8/3), góp phần tôn vinh vẻ đẹp áo dài cũng như vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam. Đặc biệt nhân dịp Tết Trung thu năm 2023, không gian phố đi bộ Phủ Lý trở nên rực rỡ, đậm sắc màu văn hóa dân gian hơn khi lần đầu tiên tại đây diễn ra Cuộc thi mô hình đèn Trung thu với đủ loại đèn mang hình những con vật quen thuộc với người Việt Nam (gà trống, voi, trâu, cá chép,…), những nhân vật dân gian tiêu biểu (chú Tễu, chú Cuội, chị Hằng …). Người dân đổ về phố đi bộ và háo hức đắm mình trong một không khí Tết Trung thu đậm đà bản sắc dân tộc.

Thấy được hiệu quả của phố đi bộ, một số địa phương trong tỉnh cũng đang chuẩn bị đưa mô hình không gian phố đi bộ vào hoạt động. Ông Phạm Huy Hoàng, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin thị xã Duy Tiên cho biết: Không gian phố đi bộ (ở phường Hòa Mạc) được tổ chức thành nhiều khu: Biểu diễn nghệ thuật; trò chơi dân gian, vui chơi trẻ em; trưng bày sản phẩm truyền thống... Việc quảng bá, lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống sẽ là nội dung trọng tâm được duy trì tại phố đi bộ, sẽ có sân khấu phục vụ biểu diễn nghệ thuật truyền thống. Dự định dịp nghỉ Tết dương lịch 2024, không gian phố đi bộ Duy Tiên sẽ chính thức khai trương. Hướng tới thời điểm đó, thời gian gần đây đã có một số hoạt động diễn ra, như Lễ hội lân- sư- rồng vừa được tổ chức nhân dịp Tết Trung thu 2023.

Từ nhiều năm nay, tỷ lệ gia đình, khu dân cư, cơ quan, doanh nghiệp đạt danh hiệu văn hóa ngày càng cao (hiện duy trì ở mức 93-95% trở lên). Số gia đình, khu dân cư, cơ quan, doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa 5 năm liên tục cũng duy trì ở mức cao, bền vững. Năm 2022 có 216 cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đăng ký đạt chuẩn văn hóa 5 năm giai đoạn 2018 – 2022, trong đó 80% được công nhận.

Phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa được cấp ủy, chính quyền các cấp triển khai sâu rộng, kiên trì, bền bỉ và ngày càng được cụ thể hóa, được bổ sung những tiêu chí mới phù hợp, sát gần với đời sống, bảo đảm yêu cầu giữ gìn bản sắc, loại bỏ hủ tục lạc hậu, xây dựng đời sống mới. Đặc biệt, khi phong trào xây dựng nông thôn mới (NTM) được triển khai, tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh, mạnh, cấp ủy, chính quyền các cấp càng quan tâm hơn việc giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống. Năm 2021, UBND huyện Bình Lục ban hành Đề án phát huy giá trị văn hóa đồng chiêm trong xây dựng NTM kiểu mẫu. Năm 2022, Huyện ủy Bình Lục ban hành các chỉ thị về tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy đối với việc giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống làng, xã trong xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu và xây dựng văn hóa công sở, văn hóa doanh nghiệp; phát động thi đua xây dựng nét đẹp văn hoá đồng chiêm... Huyện cũng đã đẩy mạnh bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch; nghiên cứu, sưu tầm, phục hồi các loại hình dân ca, dân vũ, lễ hội truyền thống, trò chơi dân gian… để mở rộng thêm những không gian trình diễn phục vụ phát triển dịch vụ, du lịch. Đồng thời, đẩy mạnh phong trào xây dựng làng, gia đình văn hóa, xây dựng môi trường văn hóa nông thôn lành mạnh, phong phú, giàu bản sắc văn hóa dân tộc.

Năm 2023, thực hiện chuyên đề “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức phong cách Hồ Chí Minh trong xây dựng và phát triển văn hóa, con người đáp ứng yêu cầu xây dựng tỉnh Hà Nam phát triển bền vững”, cấp ủy, chính quyền các địa phương đã tăng cường chỉ đạo, đẩy mạnh, nâng cao chất lượng phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa. Thành phố Phủ Lý có cuộc vận động “Xây dựng nếp sống văn minh đô thị, xây dựng người Phủ Lý văn minh, thanh lịch”. Thị xã Duy Tiên có Đề án Xây dựng nếp sống mới, xây dựng người Duy Tiên văn minh đô thị…

Việc lan tỏa, bồi đắp những giá trị văn hóa truyền thống giúp mỗi cá nhân, gia đình, cộng đồng có lối sống lành mạnh, giàu bản sắc, để có thể chọn lọc những tinh hoa, loại bỏ những tiêu cực, độc hại khi tiếp cận với nền văn hóa tiên tiến trong quá trình hội nhập. Qua đó tiếp thu tri thức, các nguồn lực và kinh nghiệm quản lý tiên tiến, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại và sáng tạo những giá trị văn hóa mới phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững. Bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc gắn với tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại cũng làm phong phú cho văn hóa địa phương, củng cố nội lực, tạo sức đề kháng trước những tiêu cực của văn hóa, lối sống nước ngoài.

Việc giao thoa, ảnh hưởng, tiếp biến giữa các nền văn hóa thuộc nhiều quốc gia trên thế giới diễn ra từ xa xưa khi bắt đầu có sự giao thương, nhưng trong thời đại toàn cầu hóa, công nghệ số, internet phát triển, việc ảnh hưởng, tiếp biến văn hóa diễn ra nhanh, mạnh, toàn diện. Trong hội nhập văn hóa, cùng với giữ gìn nét đẹp truyền thống, thực hiện chủ trương của Đảng, cấp ủy, chính quyền, ban, ngành, đoàn thể tỉnh đã có những giải pháp phù hợp để quá trình tiếp biến văn hóa mang lại hiệu quả tích cực với mục tiêu “làm giàu” văn hóa phục vụ phát triển, “hòa nhập nhưng không hòa tan”, hạn chế những mặt tiêu cực.

Thời buổi toàn cầu hóa, internet phát triển, người dân biết đến văn hóa nước ngoài qua nhiều kênh, như: báo chí, phim ảnh, mạng xã hội, internet,... trong đó có những kênh khó kiểm duyệt như mạng xã hội, internet. Số người có điều kiện đi tham quan, du lịch, công tác, học tập tại nước ngoài để được trải nghiệm văn hóa ngoại quốc rất ít. Trong bối cảnh đó, việc đưa văn hóa nước ngoài đến Hà Nam để người dân được trực tiếp thưởng thức, làm phong phú đời sống tinh thần là một “kênh” chuẩn để lan tỏa tinh hoa văn hóa nước ngoài đến người dân, giúp quá trình tiếp biến văn hóa diễn ra theo chiều hướng tích cực.

Cách đây mấy năm, một số sự kiện văn hóa Hàn Quốc đã được tổ chức tại Hà Nam. Nổi bật là sự kiện lễ hội ẩm thực, giới thiệu về văn hóa và tuần phim Hàn Quốc tổ chức tại Nhà văn hóa trung tâm tỉnh. Đông đảo người dân Hà Nam tham dự sự kiện đã được tìm hiểu về văn hóa Hàn Quốc, xem phim và thưởng thức miễn phí nhiều món ăn đặc trưng của xứ sở kim chi do chính những đầu bếp Hàn Quốc chế biến, giới thiệu. Tại khu vực giới thiệu trang phục truyền thống, nhiều người dân Hà Nam cũng vô cùng thích thú khi được khoác lên mình bộ hanbok và chụp ảnh lưu niệm với người Hàn Quốc. Khán giả Hà Nam cũng đã được xem buổi hòa nhạc của Tứ tấu Sabino Orsini (thuộc phái đoàn Wallonie-Bruxelles, Vương quốc Bỉ trong khuôn khổ Ngày quốc tế Pháp tại Việt Nam; Liên hoan múa rối quốc tế tại Việt Nam. Năm 2019, Khu du lịch Tam Chúc là nơi diễn ra Đại lễ Phật đản Liên Hợp quốc với sự tham dự của đại biểu đến từ nhiều quốc gia trên thế giới. Cuối năm 2022, Canaval đường phố sôi động, rực rỡ sắc màu lần đầu tiên được tổ chức tại không gian phố đi bộ Phủ Lý. Những vũ điệu la tinh cuồng nhiệt, những màn nhảy múa bốc lửa do các vũ công nước ngoài biểu diễn cùng hiệu ứng âm thanh, ánh sáng đã thực sự mang đến cho người dân Hà Nam một trải nghiệm mới mẻ, hào hứng về văn hóa nước ngoài.

Mới đây nhất, đầu năm 2023, Tuần Văn hóa - Du lịch Hà Nam năm 2023 và Chương trình giao lưu biểu diễn nghệ thuật truyền thống Việt Nam - Nhật Bản nhân kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Nhật Bản đã được tổ chức thành công với 11 hoạt động lớn. Trong khuôn khổ chương trình đã diễn ra nhiều hoạt động đặc sắc giới thiệu văn hóa truyền thống của hai nước như: Múa trống nước, xiếc đường phố, thưởng thức ẩm thực của Hà Nam, Nhật Bản thông qua các gian hàng tại Festival, trình diễn trà đạo, vẽ mặt nghệ thuật, múa Yosakoi, trải nghiệm mặc trang phục Nhật Bản, Canaval đường phố, lễ hội ánh sáng, trình diễn thời trang và các trò chơi dân gian Việt Nam, bay trải nghiệm khinh khí cầu… Sự kiện đã thu hút gần 30.000 đại biểu, nhân dân và du khách thập phương. Những sự kiện văn hóa nước ngoài tổ chức tại tỉnh góp phần làm phong phú đời sống tinh thần, giúp người dân tiếp cận với những giá trị đặc sắc của văn hóa nước ngoài đã qua thẩm định, kiểm duyệt.

Cùng với việc trang bị “nội lực” là những giá trị văn hóa truyền thống, công tác giáo dục, định hướng trong tiếp cận văn hóa nước ngoài luôn được quan tâm, nhất là giới trẻ. Qua đó, nâng cao hiệu quả “bộ lọc”, biết tiếp thu những cái tốt, tích cực, loại bỏ tiêu cực. Bên cạnh đó, tăng cường công tác quản lý văn hóa, hạn chế những tiêu cực, vi phạm, lệch chuẩn từ văn hóa nước ngoài xâm nhập vào đời sống xã hội.

Có thể nói, giới trẻ là đối tượng tiếp thu văn hóa nước ngoài nhanh nhất và cũng dễ nhất. Vì thế việc giáo dục, định hướng để các em nâng cao hiệu quả “bộ lọc”, tiếp thu những giá trị tích cực, tránh xa tiêu cực rất quan trọng. Những năm qua, Trường THPT chuyên Biên Hòa không chỉ là cái nôi đào tạo nhân tài của ngành Giáo dục tỉnh mà đây cũng là đơn vị làm tốt công tác giáo dục, định hướng cho học sinh trong việc tiếp thu những mặt tích cực từ văn hóa nước ngoài.

Cô giáo Phạm Thị Ngân, Bí thư Đảng ủy, Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Biên Hòa chia sẻ: Thực hiện quan điểm, chủ trương của Đảng trong xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu thời kỳ mới, đặc biệt là Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng: Đào tạo con người theo hướng có đạo đức, kỷ luật, kỷ cương, ý thức trách nhiệm công dân, xã hội; có kỹ năng sống, kỹ năng làm việc, ngoại ngữ, công nghệ thông tin, công nghệ số, tư duy sáng tạo và hội nhập quốc tế, Đảng ủy, Ban giám hiệu nhà trường luôn quan tâm giáo dục truyền thống, khích lệ học sinh tích cực tiếp thu những cái hay, tiến bộ trong văn hóa, phong cách làm việc của nước ngoài để “làm giàu” văn hóa, phong phú đời sống tinh thần, đồng thời hình thành phẩm chất những thế hệ công dân thời đại mới đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững. Trong các tiết mục văn nghệ của học sinh biểu diễn nhân dịp kỷ niệm những ngày lễ lớn, sinh hoạt đầu tuần, có nhiều tiết mục truyền thống, nhưng cũng không ít tiết mục là các bài hát, vũ điệu của nước ngoài. Các tiết mục mang đến không khí mới mẻ, sôi động, được đông đảo học sinh hào hứng đón nhận, hưởng ứng. Với lợi thế dạy môn chuyên tiếng Nga, mấy năm qua trường đã thường xuyên tổ chức “Đêm hội văn hóa Nga” trong đêm hội học sinh chủ yếu trình diễn những bài hát, điệu múa đặc trưng văn hóa Nga, mang đến những trải nghiệm ấn tượng cho thầy cô, học sinh. Trường THPT chuyên Biên Hòa cũng là trường THPT đầu tiên trong tỉnh tổ chức đêm dạ hội (còn gọi là tiệc Prom, có nguồn gốc từ phương Tây) dành cho học sinh lớp 12 trước khi ra trường. Những buổi dạ tiệc Prom mang đến không khí mới mẻ trong văn hóa học đường, giúp học sinh có một phong thái tự tin, trưởng thành trước khi rời trường phổ thông. Hiện tại một số trường THPT trên địa bàn tỉnh cũng đã tổ chức dạ tiệc này.

Ở phạm vi rộng hơn, nhiều năm qua cấp ủy, chính quyền, ban, ngành, đoàn thể cũng quan tâm tuyên truyền, định hướng để đảng viên, hội viên, nhân dân nâng cao ý thức trong tiếp thu văn hóa nước ngoài, cổ vũ, tạo điều kiện nhân rộng những hoạt động có tác động tốt đến đời sống. Ví dụ năm 2023, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp tổ chức Giải khiêu vũ thể thao mở rộng. Khiêu vũ là môn thể thao của phương Tây, vừa giúp rèn luyện sức khỏe, giải tỏa căng thẳng sau những giờ làm việc, học hành, đồng thời cũng là một môn thể thao có tính nghệ thuật cao. Hiện không ít người dân ở Phủ Lý tập luyện môn thể thao nghệ thuật này. Hoặc như Yoga, cũng là một môn thể thao du nhập từ nước ngoài được nhiều người dân trên địa bàn tỉnh hào hứng tập luyện. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền, hướng dẫn các gia đình quan tâm định hướng, nhắc nhở, quản lý con em tiếp thu những giá trị lành mạnh từ văn hóa nước ngoài, tránh xa những tiêu cực cũng được chú trọng. Công tác quản lý về văn hóa, kịp thời ngăn chặn, xử lý những vi phạm trong lĩnh vực văn hóa cũng được các ngành chức năng tăng cường thực hiện.

Hội nhập văn hóa đang diễn ra trên mọi mặt đời sống và có những tác động tích cực trong phát triển kinh tế-xã hội. Việc hiểu về văn hóa nước ngoài, tiếp thu những mặt tích cực đã góp phần thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc tế, như hoạt động sản xuất, kinh doanh tại các doanh nghiệp FDI, xuất, nhập khẩu. Hiện có khoảng 550 dự án FDI đầu tư tại Hà Nam với số vốn hơn 5 tỷ USD, giải quyết việc làm cho hàng nghìn lao động Hà Nam. Từ sự hiểu biết về văn hóa các nước, nhiều doanh nghiệp cũng dễ dàng hơn trong việc tìm kiếm thị trường nước ngoài để xuất khẩu hàng hóa. Toàn tỉnh hiện có gần 590 doanh nghiệp tham gia xuất, nhập khẩu hàng hóa vào các thị trường: Mỹ, khối EU (Tây Ban Nha, Hà Lan, Pháp, Ý, Bỉ, Ailen, Áo,…), Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, khối ASEAN...

Ở khía cạnh xã hội, “làm giàu” văn hóa cũng là giải pháp cải thiện chất lượng sống, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa ngày càng cao của người dân. Không chỉ ở thành thị mà ở cả những vùng nông thôn cũng thấy rõ có dấu ấn của tiếp biến văn hóa trong đời sống. Hầu hết người dân tiếp thu những mặt tích cực của văn hóa nước ngoài để làm đời sống tốt hơn, văn minh, hạnh phúc hơn. Ví dụ tư tưởng trọng nam, khinh nữ ở các nước phương Đông trong đó có Việt Nam đã được cải thiện rất nhiều nhờ sự tích cực vào cuộc của cấp ủy, chính quyền, ban, ngành, đoàn thể, vai trò mạnh mẽ của truyền thông và ảnh hưởng của quan điểm, tư tưởng bình đẳng giới trong văn hóa phương Tây. Nhờ đó, góp phần giúp phát huy khả năng của phụ nữ trong phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Hoặc các hoạt động văn hóa, giải trí, nhờ có tiếp thu văn hóa nước ngoài mà trở nên sôi động, mới mẻ hơn, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa ngày càng cao của người dân. Qua tiếp xúc, làm việc ở các công ty nước ngoài, người dân cũng hình thành lối sống, làm việc có kỷ luật, chuyên nghiệp, hiệu suất công việc tốt hơn. Cùng với đó, tiếp thu tri thức, nguồn lực, kinh nghiệm quản lý tiên tiến, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại và sáng tạo những giá trị văn hóa mới.       

Thực hiện quan điểm, chủ trương của Đảng về xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, với sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp, sự vào cuộc của các ban, ngành, đoàn thể, sự đồng thuận của người dân, Hà Nam đã đạt được những thành tựu to lớn, văn hóa đã thực sự trở thành nguồn lực quan trọng để thực hiện mục tiêu xây dựng tỉnh phát triển nhanh, bền vững theo hướng hiện đại, giàu đẹp, văn minh. Tuy nhiên, làn sóng giao thoa, du nhập văn hóa với nhiều yếu tố văn hóa mới, có mặt tích cực nhưng cũng có không ít tiêu cực. Quá trình xây dựng nền văn hóa trong bối cảnh hội nhập đã và đang đứng trước nhiều thách thức, khó khăn, cần sự quan tâm đầu tư nguồn lực, tập trung trong lãnh đạo, chỉ đạo và triển khai thực hiện.

Những ngày đầu tháng 10 vừa qua, truyền thông cả nước xôn xao, người dân lo ngại vì liên tiếp các vụ bạo lực học đường ở các tỉnh, thành phố bị phát hiện. Hiện tượng trên càng trở nên đáng lo ngại bởi từ trước đến nay nhà trường vẫn là nơi được kỳ vọng là thành lũy về đạo đức. Hà Nam chưa phát hiện vụ việc bạo lực học đường nào, nhưng cũng khó có thể khẳng định không có trong tương lai. Và trong các lĩnh vực khác cũng không ít vụ việc nghiêm trọng. Các mối quan hệ tưởng như rất bền chặt, như quan hệ gia đình, tình làng nghĩa xóm đã có những vụ việc đau lòng xảy ra. Có vụ bạo lực gia đình đã gây chết người. Là chị em, vợ chồng nhưng vì những mâu thuẫn phát sinh không được giải quyết đúng đắn mà dẫn đến người chết, người vào tù. Rồi vấn đề xâm hại, bạo hành trẻ em. Cách đây chưa lâu, tháng 8/2022 đã xảy ra vụ việc gây chấn động cả nước khi một đối tượng ở Lý Nhân bạo hành một cháu bé 3 tuổi con nhà hàng xóm và cho vào tủ cấp đông, may mắn người nhà phát hiện kịp mới cứu được cháu.

Có thể thấy, ở một bộ phận người dân, những giá trị truyền thống đã bị mai một ít nhiều. Những lời dạy của cha ông: “Anh em như chân với tay”, “Hàng xóm tắt lửa tối đèn có nhau”, “Công cha như núi Thái sơn/Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”… nhiều khi vì giá trị vật chất mà bị sứt mẻ. Cùng với đó, việc hưởng thụ văn hóa có hiện tượng lệch chuẩn trong một bộ phận người dân nhất là giới trẻ. Một cán bộ ngành văn hóa chia sẻ: Không thể hiểu được một bộ phận giới trẻ bây giờ, lẽ ra chỉ cái đẹp, cái tích cực mới nên tôn vinh, cổ vũ, thì nay có những cái dở, “phi nghệ thuật”, ví dụ như hiện tượng mạng Lệ Rơi, một giọng hát “dở hết chỗ nói”, nhưng lại được nhiều bạn trẻ ủng hộ cổ vũ. Bên cạnh đó, một số cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, vi phạm pháp luật của Nhà nước, vi phạm Quy định những điều đảng viên không được làm và trách nhiệm nêu gương…

Dẫn đến những hiện tượng trên có nhiều lý do, nhưng thấy rõ có sự tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường và quá trình toàn cầu hóa, bùng nổ thông tin, nhất là mặt trái của mạng xã hội, đã ảnh hưởng tiêu cực đến tư tưởng, đạo đức, lối sống ở một bộ phận cán bộ, đảng viên, người dân. Do vậy, cần chủ động, quyết liệt tăng cường hơn nữa những giải pháp cảnh báo, phòng ngừa, ngăn chặn tác động mặt trái của hội nhập, qua đó góp phần nâng cao dân trí, hình thành thói quen tích cực sống và làm việc theo Hiến pháp, pháp luật, đề cao trách nhiệm cá nhân đối với bản thân, gia đình và xã hội. Đồng thời, khẳng định, tôn vinh, nhân rộng lan tỏa cái đúng, cái tốt đẹp, tích cực, cao thượng; nhân văn trong đời sống xã hội.

Bệnh viện Mắt Hà Nam có 63 cán bộ, y, bác sỹ, người lao động. Chi bộ có 34 đảng viên. Theo Phó Bí thư Chi bộ, Phó Giám đốc bệnh viện Lê Thị Định, nhiệm vụ xây dựng con người mới, nếp sống văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc không chỉ là thực hiện các nghị quyết, chỉ thị, quy định của Đảng, các phong trào, cuộc vận động của ngành Y tế mà còn là yêu cầu bắt buộc để bệnh viện phát triển bền vững. Bà con từ khắp nơi trong, ngoài tỉnh về khám, chữa bệnh chủ yếu là các cụ già ở các vùng nông thôn, do vậy cán bộ, y, bác sỹ, nhân viên của bệnh viện không chỉ nỗ lực học hỏi, không ngừng tiếp thu kỹ thuật mới để nâng cao tay nghề, đáp ứng yêu cầu khám, chữa bệnh ngày càng cao mà trong tiếp đón, phục vụ, điều trị cũng luôn phải hòa nhã, ân cần với bệnh nhân. Có như thế mới thu hút ngày càng nhiều người dân đến khám, chữa bệnh.

Chi ủy, ban giám đốc thường xuyên chú trọng tuyên truyền, nhắc nhở cán bộ, nhân viên thực hiện nghiêm các quy định, yêu cầu cán bộ, đảng viên phải gương mẫu trong thực hiện và vận động quần chúng cùng thực hiện. Bên cạnh đó, làm tốt công tác giám sát, biểu dương những cá nhân thực hiện tốt, phê bình và có biện pháp xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm. Cán bộ, đảng viên, nhân viên luôn có lối sống lành mạnh, không vi phạm pháp luật. Với những biện pháp trên, Bệnh viện Mắt Hà Nam trở thành một cơ sở y tế tiêu biểu của ngành trong xây dựng nếp sống văn hóa, nhờ đó thu hút ngày càng đông người dân đến khám, chữa bệnh, thực hiện tốt mục tiêu tự chủ và phát triển.

Cùng trao đổi về vấn đề này, đồng chí Trần Văn Tiên, Bí thư Đảng ủy xã Phù Vân (thành phố Phủ Lý) cho biết: Nhờ phát huy vai trò của cán bộ, đảng viên trong xây dựng nền văn hóa mới, truyền thống kết hợp các giá trị hiện đại tiên tiến mà Phù Vân đã đạt xã nông thôn mới kiểu mẫu năm 2022 và hiện đang tiếp tục hoàn thiện các tiêu chí theo quy định mới. Có được kết quả đó, Đảng ủy xã đã chỉ đạo làm tốt công tác tuyên truyền, định hướng cán bộ, đảng viên về mục tiêu trong xây dựng nền văn hóa thời kỳ hội nhập, đẩy mạnh học tập, làm theo Bác, phát huy vai trò nêu gương trong thực hiện tốt các nội dung và vận động người dân cùng thực hiện. Cùng với đó, kịp thời phản ánh những vướng mắc, khó khăn trong quá trình thực hiện để có giải pháp tháo gỡ. Nhờ đó những nét văn hóa truyền thống tốt đẹp ở Phù Vân đã được phát huy, tác động tích cực trong đời sống, việc tiếp thu văn hóa mới diễn ra theo đúng định hướng. Tỷ lệ gia đình đạt danh hiệu gia đình văn hóa hằng năm từ 96,5-97%. Các thôn nhiều năm liền đạt danh hiệu văn hóa. Tỷ lệ hộ nghèo năm 2023 ước còn dưới 1,7%.

Nền văn hóa hiện tại đang hướng đến việc kế thừa những giá trị văn hóa truyền thống như lòng yêu nước, sự khoan dung, tinh thần cộng đồng, nhân ái, lạc quan, trọng nghĩa tình, cần cù, siêng năng, tiếp thu những giá trị mới như dân chủ, chuyên nghiệp, hiện đại,... chuyển hóa thành “sức mạnh mềm” trong phát triển bền vững đất nước. Việc đẩy mạnh tuyên truyền, định hướng, tích cực phát huy vai trò nêu gương của đảng viên là biện pháp hữu hiệu, mang tính toàn diện, bền vững trong xây dựng nền văn hóa mới thời hội nhập đã và đang được nhiều cấp ủy, chính quyền, cơ quan, doanh nghiệp thực hiện, mang lại hiệu quả rõ rệt.

Thời gian qua, việc đầu tư trong xây dựng văn hóa thời kỳ mới đã được quan tâm, tuy nhiên theo ý kiến một số cán bộ văn hóa, nguồn lực đầu tư cho văn hóa còn thấp, dàn trải, chưa tương xứng, chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ đề ra. Bên cạnh đó, dù có nhiều hoạt động văn hóa được tổ chức, trong đó nhiều hoạt động được đánh giá cao, nhưng theo ông Ngô Thanh Tuân, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, cần có nhiều hơn nữa các hoạt động, sản phẩm văn hóa chất lượng, có hiệu ứng lan tỏa tích cực, rộng rãi đáp ứng thị hiếu người dân. Theo ông Ngô Thanh Tuân, nhiều nước trên thế giới đang đẩy mạnh phát triển ngành công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, có sự đầu tư đúng hướng và có những sản phẩm văn hóa chất lượng, đáp ứng yêu cầu hội nhập, phát triển. Các sản phẩm văn hóa nước ngoài này được nhiều người dân, nhất là giới trẻ hào hứng đón nhận. Việt Nam nói chung, Hà Nam nói riêng có bản sắc văn hóa đa dạng, độc đáo, nếu được đầu tư để có sản phẩm văn hóa thu hút được người dân sẽ bảo đảm vừa đạt được mục tiêu xây dựng nền văn hóa tiên tiến, giàu bản sắc, vừa đóng góp vào tăng trưởng kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân.

Cùng với đó, tiếp tục đẩy mạnh quán triệt, tuyên truyền sâu rộng Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 khóa XI (Nghị quyết số 33-NQ/TW) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, Kết luận số 76-KL/TW ngày 4/6/2020 của Bộ Chính trị, Kết luận của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 2021, các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và Chương trình hành động của Tỉnh ủy về lĩnh vực văn hóa. Chú trọng xây dựng văn hóa, con người Hà Nam phát triển toàn diện, thực sự trở thành nguồn lực quan trọng để thực hiện mục tiêu xây dựng tỉnh Hà Nam phát triển nhanh và bền vững. Đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp, ngành, địa phương và toàn xã hội về vị trí, vai trò của văn hóa trong phát triển kinh tế - xã hội; nâng cao nhận thức của các doanh nghiệp trong việc đầu tư cho văn hóa như một phần chiến lược kinh doanh và thể hiện trách nhiệm với xã hội, cộng đồng. Đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gắn với việc triển khai thực hiện có hiệu quả công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên và người dân. Coi trọng xây dựng văn hóa từ trong Đảng, trong bộ máy Nhà nước và các đoàn thể chính trị - xã hội. Rà soát nghiên cứu xây dựng, hoàn thiện và thực hiện nghiêm túc các quy định về giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Hà Nam. Nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”; Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”.

Thực hiện tốt cơ chế phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong xây dựng văn hóa và con người. Đề cao vai trò, trách nhiệm, các giá trị văn hóa tốt đẹp của gia đình trong việc nuôi dưỡng, giáo dục và bảo vệ thanh thiếu nhi, cùng với nhà trường giáo dục, hình thành nhân cách, đạo đức trong sáng và kỹ năng ứng xử xã hội văn minh cho thế hệ trẻ. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế về văn hóa nhằm tăng cường giới thiệu, tuyên truyền, quảng bá về những giá trị văn hóa truyền thống, hình ảnh vùng đất, con người Hà Nam với bạn bè quốc tế. Tiếp tục rà soát, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch và phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao đồng bộ về cơ sở vật chất, trang thiết bị; phù hợp với phong tục tập quán các địa phương. Có như vậy, phát triển văn hóa trong hội nhập mới đạt được mục tiêu đề ra, trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc theo Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đề ra.

Nội dung: Đỗ Hồng.

Thiết kế: Đức Anh.

baohanam.com.vn