Tại Vườn Quốc gia Ba Bể, Đoàn khảo sát đã phát hiện được nhiều địa điểm có dấu tích văn hóa của người tiền sử trong hang động thuộc những dãy núi đá vôi bao quanh hồ.
Ngày 18/7, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Trình Năng Chung (Viện Khảo cổ học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), Trưởng đoàn Đoàn khảo sát của Viện Khảo cổ học và Bảo tàng tỉnh Bắc Kạn, cho biết: Trong đợt điều tra khảo cổ học vừa diễn ra tại Vườn Quốc gia Ba Bể, Đoàn khảo sát đã phát hiện được nhiều địa điểm có dấu tích văn hóa của người tiền sử trong hang động thuộc những dãy núi đá vôi bao quanh hồ.
Nổi bật trong số này là 4 di tích: hang Thẳm Kít, hang Thẳm Mỳa, hang Nả Phoòng và Động ba cửa thuộc xã Nam Mẫu, huyện Ba Bể. Đặc điểm chung các di tích hang tiền sử này là phân bố trong vùng lõi của Vườn Quốc gia, gần lòng hồ, cửa hang trông xuống hồ Ba Bể.
Phát hiện 54 di vật khảo cổ, chủ yếu là đồ đá
Hang Thẳm Kít là một thắng cảnh của Vườn Quốc gia Ba Bể (tọa độ địa lý: 22027’17’’ vĩ độ Bắc, 105040’33’’ kinh độ Đông). Hang cao khoảng hơn 50 m so mặt hồ. Cửa hang hình vòm, rất lớn, quay về hướng Tây chếch Nam. Đường lên hang khá thuận tiện. Lòng hang rộng gần 3.000 m2, nền hang khá bằng phẳng, chia làm 3 buồng lớn với nhiều ngách nhỏ. Trong lòng hang có một số đá tảng lớn là bằng chứng của những hoạt động kiến tạo địa chất trong quá khứ - đá bị tách ra và rơi từ trần xuống. Phần lớn diện tích ở khu vực cửa hang nhận được ánh sáng tự nhiên, thuận lợi cho con người cư trú. Đứng trước cửa hang có thể nhìn thấy hồ Ba Bể rộng lớn ở xa phía dưới.
Qua nghiên cứu toàn bộ lòng hang, Đoàn khảo sát đã phát hiện được nhiều công cụ đá cuội ghè đẽo. Đoàn khảo sát đã đào thám sát một hố nhỏ rộng 1,5m2. Kết quả khảo sát bước đầu cho thấy, dấu tích của người nguyên thuỷ được phát hiện ở như khắp khu vực hang. Do phần lớn bề mặt nền hang đã bị xáo trộn nhờ hoạt động của con người thời hiện đại, nên tầng văn hóa cổ đại xuất lộ ngay trên bề mặt. Dấu vết để lại trong lòng hang cho thấy, di tích có một lớp văn hoá duy nhất dày khoảng 50 cm, có độ kết cấu khá cứng, được hình thành bởi đất sét trong hang đá có màu vàng sẫm, chứa di vật khảo cổ xen lẫn xương, răng động vật. Đoàn khảo sát cũng đã phát hiện 54 di vật khảo cổ, chủ yếu là đồ đá. Trong lòng hang đã phát lộ dấu tích của một bếp cổ trong tầng văn hóa và chưa phát hiện được dấu tích mộ táng.
Tất cả công cụ bằng đá đều được chế tác từ những viên đá cuội dưới sông, suối. Loại hình công cụ ở đây mang đặc trưng công cụ thời Đá cũ như "rìu" thô sơ dùng để chặt, đập, có rìa lưỡi ngang, rìa lưỡi xiên chéo, "dao" mũi nhọn... Đoàn khảo sát đã tìm thấy một số hòn ghè cùng nhiều mảnh tước nhỏ. Tất cả công cụ bằng đá được tạo tác bằng kỹ thuật ghè. đẽo còn thô sơ, ghè trực tiếp hạn chế phần rìa lưỡi, chưa xuất hiện việc tu chỉnh công cụ và không tìm thấy công cụ có dấu mài và bàn mài.
Cùng với những di vật đồ đá trên là dấu tích của nhiều xương, răng động vật đã bán hóa thạch. Đó chính là tàn tích thức ăn của người tiền sử bỏ lại. Đáng chú ý là Đoàn khảo sát đã tìm thấy một mảnh đá cuội dẹt nhỏ, trên bề mặt có dấu vết của 2 lỗ vũm tròn nhỏ với đường kính 1,2cm, được người xưa đục khoét khá cẩn thận. Đây là di vật mà chức năng và ý nghĩa thực của nó vẫn còn là điều bí ẩn đối với các nhà khảo cổ học.
Việc tìm thấy nhiều xương động vật bán hóa thạch và những dấu tích còn lại cho thấy hoạt động săn bắt, hái lượm chiếm vị trí đặc biệt quan trọng trong phương thức tìm kiếm nguồn thức ăn của người tiền sử nơi đây. Sự có mặt của nhiều hòn ghè, đá cuội nguyên liệu, đá có vết ghè và mảnh tước ở đây chứng tỏ quá trình gia công công cụ được tiến hành tại chỗ.
Hang Thẳm Kít xứng đáng được coi là “Động người xưa”
Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Trình Năng Chung, khi so sánh các di tích, di vật hang Thẳm Kít với bộ sưu tập khảo cổ ở hang Thẳm Thinh, một di tích hậu kỳ Đá cũ ở xã Quảng Khê (huyện Ba Bể) thì có thể nhận thấy nhiều nét tương đồng, gần gũi.
Dựa vào nghiên cứu tổng thể các di vật, kết cấu và tuổi trầm tích địa tầng văn hoá, bước đầu các nhà nghiên cứu cho rằng hang Thẳm Kít là một di tích về nơi cư trú của người nguyên thủy huộc giai đoạn hậu kỳ Đá cũ có niên đại cách nay khoảng gần 20.000 năm. Hang Thẳm Kít rất xứng đáng được coi là “Động người xưa” trong khu Vườn Quốc gia Ba Bể. Tại các hang Thẳm Mỳa, hang Nả Phoòng, Động ba cửa, các nhà khảo cổ đã phát hiện được một số mảnh gốm cổ, thân mỏng có trang trí hoa văn thừng và văn khắc vạch mang đặc trưng của gốm thời đại Kim khí.
Đáng chú ý là tại hang Thẳm Mỳa ngoài đồ gốm thời Kim khí ra các nhà khảo cổ học còn phát hiện được bộ công cụ bằng đá thuộc văn hóa Hòa Bình, gồm công cụ hình bầu dục, công cụ rìu ngắn, công cụ dạng hình đĩa. Điều này chứng tỏ hang Thẳm Mỳa là địa điểm cư trú của nhiều thế hệ cư dân cổ, từ cư dân văn hóa Hòa Bình thuộc sơ kỳ Đá mới với niên đại cách nay khoảng gần 10.000 năm. Lớp cư dân muộn hơn thuộc thời đại Kim khí cách nay khoảng trên dưới 3.000 năm.
Việc phát hiện 4 di tích khảo cổ ở Vườn Quốc gia Ba Bể, đặc biệt di tích hang Thẳm Kít, đã làm phong phú thêm nhận thức về văn hóa tiền sử Bắc Kạn nói riêng và Việt Nam nói chung. Những phát hiện mới này làm tôn vinh thêm giá trị văn hóa nhân sinh trong Vườn Di sản thiên thiên ASEAN của hồ Ba Bể. Hiện nay, các nhà khảo cổ có kế hoạch sẽ khai quật một số vị trí trong hang Thẳm Kít vào thời gian tới.
Thanh Hương