Phát triển công nghiệp chế biến thúc đẩy sản xuất nông nghiệp hàng hóa

Thu hút các doanh nghiệp đầu tư sản xuất, bảo quản, chế biến nông sản là chủ trương của tỉnh nhằm thúc đẩy nông nghiệp hàng hóa phát triển. Và trên thực tế, công nghiệp chế biến nông sản của tỉnh đã, đang được duy trì khá hiệu quả, với đa dạng sản phẩm, qua đó từng bước thúc đẩy sản xuất phát triển theo chuỗi liên kết giá trị, tạo bước chuyển tích cực cho nông nghiệp.

Sản xuất nông nghiệp trên đồng ruộng của tỉnh những năm qua đã có chuyển biến tích cực theo hướng hàng hóa. Với cây lúa, hiện nay các địa phương đã xây dựng được trên 70 cánh đồng mẫu cấy cùng giống, cùng trà, cùng quy trình chăm sóc. Đồng thời, hình thành nhiều mô hình tập trung ruộng đất của các cá nhân, tổ hợp tác, HTX sản xuất lúa hàng hóa. Các loại cây trồng làm nguyên liệu chế biến phát triển khá tốt, tạo ra những vùng sản xuất tập trung. Chỉ tính riêng cây dưa chuột sản phẩm chủ lực cho chế biến xuất khẩu trong tỉnh luôn duy trì diện tích sản xuất mỗi năm lên đến gần 1.000 ha, được trồng cả 3 vụ trong năm (vụ xuân, vụ hè thu và vụ đông). Nhiều địa phương diện tích sản xuất dưa chuột lên đến hàng chục ha mỗi năm, như: Xã Nhân Nghĩa, Trần Hưng Đạo, Bắc Lý (Lý Nhân); Văn Xá, Hoàng Tây, Đồng Hóa (Kim Bảng)…

Sản xuất phát triển, cùng với các vấn đề về “đầu ra” thì vấn đề chất lượng và giá trị sản phẩm luôn được các địa phương, các HTX đặc biệt quan tâm. Vì vậy, thời gian qua, đã có nhiều HTX trực tiếp ký kết với các doanh nghiệp chế biến nông sản bao tiêu sản phẩm nông nghiệp cho bà con nông dân.

Điển hình là Công ty TNHH Hội Vũ, một trong những đơn vị chế biến nông sản xuất khẩu lớn của miền Bắc hiện có nhà máy sản xuất tại Cụm công nghiệp Cầu Giát (thị xã Duy Tiên). Ông Khuất Duy Hùng, thành viên Hội đồng quản trị công ty cho biết: Sau hơn 10 năm, tham gia thu mua và chế biến nông sản xuất khẩu trên địa bàn Hà Nam, sản phẩm của công ty ngày càng được khẳng định trên thương trường. Một trong những sản phẩm chế biến xuất khẩu chủ lực của doanh nghiệp là dưa chuột muối đóng lọ xuất sang thị trường các nước Đông Âu. Do nhu cầu đơn hàng xuất khẩu lớn, nhu cầu nguyên liệu từ 3 – 5 nghìn tấn/năm nên để bảo đảm nguồn cung ổn định, công ty đã thực hiện liên kết sản xuất cây dưa chuột xuất khẩu tại các địa phương trong tỉnh.

Cùng với Công ty TNHH Hội Vũ, hiện trên địa bàn tỉnh còn có khá nhiều doanh nghiệp chế biến nông sản được thành lập gắn với vùng sản xuất. Chi nhánh Công ty cổ phần thực phẩm Mai Chi (xã Mộc Nam) chuyên chế biến các sản phẩm sấy, ô mai từ nông sản, như: Ngô nếp, táo, sấu...

Doanh nghiệp tư nhân Huynh Tuấn (xã Chân Lý) chuyên chế biến nông sản xuất khẩu đã gắn kết chặt chẽ với các vùng sản xuất của huyện Lý Nhân. Mỗi vụ, doanh nghiệp ký hợp đồng trực tiếp thu mua sản phẩm dưa chuột bao tử xuất khẩu trên diện tích khoảng 30 ha và nhập thêm của các đại lý bên ngoài với tổng lượng dưa hơn 1.000 tấn…

Hay như Công ty cổ phần lương thực Long Vũ (thị trấn Bình Mỹ) đang duy trì hiệu quả hoạt động chế biến thóc, gạo. Mỗi vụ, doanh nghiệp tổ chức thu mua trên diện tích sản xuất hơn 500 ha với sản lượng thóc lên đến hàng nghìn tấn. Hiện nay, Công ty cổ phần lương thực Long Vũ mở rộng địa bàn thu mua thóc nguyên liệu phục vụ chế biến ra nhiều địa phương trong tỉnh, như: Huyện Lý Nhân, Thanh Liêm, Bình Lục…

Ông Trịnh Tuấn Anh, Phó Giám đốc Công ty cổ phần lương thực Long Vũ cho biết: Doanh nghiệp chuyên chế biến gạo phục vụ nhu cầu thị trường nội địa. Việc xây dựng nhà máy, có nguồn nguyên liệu ngay tại địa phương qua hoạt động liên kết tạo thuận lợi rất lớn cho đơn vị. Chính vì vậy, công ty chú trọng khai thác thế mạnh của những vùng trồng lúa truyền thống trong tỉnh hướng đến hạn chế tối đa nhập nguyên liệu thóc từ tỉnh ngoài…

Tính chung trên địa bàn tỉnh hiện nay có hơn 10 doanh nghiệp chế biến nông sản ở các lĩnh vực từ thóc, đến rau, củ, quả, sản phẩm chăn nuôi (chủ yếu là sữa bò tươi)… Hiệu quả sản xuất đem lại từ những diện tích sản xuất nguyên liệu chế biến của các doanh nghiệp đều cao hơn so với sản xuất kiểu cũ, đại trà. Với diện tích dưa chuột làm nguyên liệu chế biến được ký hợp đồng với doanh nghiệp luôn được bảo đảm về giá trị. Bình quân mỗi sào dưa chuột xuất khẩu cho giá trị từ 7 – 9 triệu đồng, trừ chi phí còn lãi 5 – 7 triệu đồng, nhiều vụ đạt giá trị hơn 10 triệu đồng/sào. Trong sản xuất lúa, phần lớn diện tích được ký hợp đồng với doanh nghiệp có giá bán ổn định, người dân không mất công phơi, bảo quản hay phụ thuộc nhiều vào thời tiết, giảm đáng kể hao hụt do bán thóc tươi ngay sau khi thu hoạch.

Còn đối với sữa bò tươi, khi doanh nghiệp tổ chức chế biến, giá trị nâng lên gấp 2 lần so với bán thô. Các doanh nghiệp chế biến sữa trên địa bàn thị xã Duy Tiên vào thời gian cao điểm thu mua thêm lượng sữa bò tươi của các trang trại trong vùng để sản xuất… Như vậy, cùng với việc chuyển dịch cơ cấu mùa vụ, cơ cấu giống cây trồng theo hướng hàng hóa, việc hình thành các chuỗi liên kết từ khâu sản xuất đến khâu tiêu thụ, chế biến đã góp phần tích cực nâng cao chất lượng và giá trị các nông sản trên một đơn vị diện tích đất canh tác. Đó chính là một trong những giải pháp hữu hiệu đẩy nhanh quá trình tái cơ cấu kinh tế nông nghiệp của Hà Nam.

Hiệu quả trong sản xuất gắn với chế biến nông sản đã được thể hiện rõ, nhất là nâng cao giá trị sản xuất và thu nhập cho người dân. Tuy nhiên, trong quá trình liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm giữa người dân và doanh nghiệp vẫn còn nhiều hạn chế.

Thực tế cho thấy, diện tích các loại cây trồng thực hiện liên kết giữa doanh nghiệp chế biến và người dân chưa xứng với tiềm năng đất đai. Với cây lúa diện tích liên kết mới chiếm hơn 10% tổng diện tích gieo cấy của tỉnh và mới chỉ thực hiện được ở một số ít địa phương, HTX. Ngay các cánh đồng mẫu được xây dựng với mục tiêu liên kết sản xuất với doanh nghiệp, nhưng hiện nay mới chỉ có khoảng 30% số cánh đồng. Cây dưa chuột xuất khẩu tuy vẫn thể hiện là loại cây trồng chủ lực, nhưng giảm cả về diện tích và số địa phương sản xuất so với cách đây 5 – 7 năm. Diện tích trồng dưa chuột xuất khẩu hiện chỉ còn duy trì chính tại huyện Kim Bảng và Lý Nhân, chiếm hơn 90% diện tích cả tỉnh.

Đặc biệt, nguồn nhân lực trực tiếp khu vực nông thôn ngày càng giảm dần. Hiện chủ yếu là những lao động cao tuổi, không có điều kiện, khả năng chuyển đổi nghề mới gắn bó với đồng ruộng. Vì thế, việc tổ chức sản xuất các loại cây trồng hàng hóa này gặp khá nhiều khó khăn. Nếu tính về các vùng nguyên liệu của tỉnh hiện nay cả dưa, ngô nếp hay một số loại cây trồng khác đều chưa đáp ứng được nhu cầu về số lượng của các doanh nghiệp.

Như Công ty TNHH Hội Vũ mỗi vụ cần khoảng 3.000 tấn nguyên liệu dưa chuột bao tử phục vụ chế biến, nhưng thực tế chỉ thu mua trong tỉnh được khoảng 50%, giảm 30% so với giai đoạn 5 năm về trước. Lượng nguyên liệu còn lại đơn vị phải tìm, liên kết sản xuất tại tỉnh Nam Định, Bắc Giang…

Một vấn đề nữa là việc ký kết và tuân thủ hợp đồng tiêu thụ nông sản của người dân tại không ít địa phương còn hạn chế. Với sản xuất lúa, có không ít diện tích ký hợp đồng tiêu thụ toàn bộ sản phẩm cho doanh nghiệp, nhưng thực tế chỉ đạt khoảng 50 – 60%, có nơi còn ít hơn. Tình trạng này xảy ra khi người dân giữ lại chờ tăng giá, hoặc bán cho tư thương bên ngoài trả giá cao hơn doanh nghiệp ký hợp đồng. Sản phẩm dưa chuột xuất khẩu, ngoài các địa phương ký hợp đồng trực tiếp giữa doanh nghiệp và người dân thông qua HTXDVNN, một số nơi thả nổi thị trường.

Việc mua, bán sản phẩm thực hiện tự do qua hệ thống thương lái. Do vậy dẫn đến tình trạng giá cả và chất lượng sản phẩm thiếu ổn định. Vào thời điểm thu hoạch rộ ở những vụ được mùa, chất lượng sản phẩm khắt khe, tỷ lệ loại (sang loại 2) nhiều, giá bán xuống thấp. Ngược lại, khi sản lượng ít, nhu cầu chế biến cao chất lượng sản phẩm không được người dân duy trì. Như vậy, nhìn tổng thể cả người dân và doanh nghiệp đều chịu thiệt khi không thực hiện ký hợp đồng liên kết. Đã có tình trạng khi vụ sản xuất của người dân thu được hiệu quả cao, đến vụ sau mở rộng diện tích lại bị giảm giá trị, dẫn đến diện tích sản xuất hàng vụ thiếu ổn định.

Đối với vai trò của các HTXDVNN trong triển khai dịch vụ tiêu thụ nông sản cho người dân vẫn còn hạn chế. Tính chung chỉ có khoảng 30% số HTX trong tỉnh triển khai được dịch vụ tiêu thụ sản phẩm đạt hiệu quả. Theo ông Lê Quang Vọng, Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh, các HTXDVNN cần phải phát huy hơn nữa vai trò tổ chức dịch vụ tiêu thụ sản phẩm. Đây chính là cầu nối tạo sự liên kết giữa người dân và doanh nghiệp chế biến.

Những hạn chế đang tồn tại là rào cản cho cả phát triển sản xuất trên đồng ruộng và doanh nghiệp chế biến.

Trao đổi về hướng sản xuất có sự liên kết với doanh nghiệp, ông Trương Quốc Hưng, Phó Giám đốc Sở NN & PTNT cho biết: Liên kết là hướng đi tất yếu để phát triển sản xuất. Khi có được hợp đồng, thị trường ổn định, người dân chỉ cần tập trung đầu tư cho sản xuất, tạo ra sản phẩm chất lượng. Có doanh nghiệp cùng đồng hành, những vùng sản xuất lúa, cây trồng hàng hóa mới được mở rộng. ngành Nông nghiệp đang tích cực triển khai hoạt động xây dựng các mô hình sản xuất theo chuỗi giá trị có sự liên kết với doanh nghiệp.

Để thực hiện tốt liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, giúp doanh nghiệp chế biến phát huy tốt vai trò thúc đẩy nông nghiệp hàng hóa phát triển, thời gian tới ngành Nông nghiệp sẽ phối hợp với các địa phương triển khai đồng bộ các giải pháp trong chỉ đạo và tổ chức sản xuất; tạo mọi điều kiện để thu hút và hỗ trợ các doanh nghiệp chế biến nông sản hoạt động hiệu quả. Tập trung công tác tuyên truyền để người dân thực hiện tốt nghĩa vụ hợp đồng đã ký với doanh nghiệp. Chính quyền địa phương phát huy vai trò quản lý hoạt động thương mại, nhất là ngăn chặn, xử lý những trường hợp không ký hợp đồng nhưng vào tranh mua trên địa bàn. Theo ông Nguyễn Văn Sâm, Giám đốc HTXDVNN Tượng Lĩnh: HTX cần sát sao và người dân cần nhận thấy rõ được hiệu quả của việc bán sản phẩm thông qua hợp đồng. Về phía chính quyền địa phương cần quan tâm và ngăn chặn kịp thời ngay từ đầu khi có biểu hiện các cá nhân, đơn vị không ký hợp đồng, nhưng vào địa bàn nâng giá tranh mua ở thời điểm nhất định.

Cùng với đó, cần nâng cao hơn nữa chất lượng hoạt động, vai trò của các HTXDVNN thực hiện tốt các khâu dịch vụ tạo điều kiện cho người dân mở rộng diện tích, sản xuất cho hiệu quả cao nhất. Khi thu nhập trên đồng ruộng bảo đảm sẽ kéo lao động đi làm thời vụ bên ngoài trở lại đồng ruộng. Thực tế, tại một số vùng trồng dưa chuột chuyên canh của tỉnh, nhiều hộ dân đã coi đây là nghề đem lại thu nhập chính cho gia đình. Tại xã Văn Xá, Hoàng Tây (Kim Bảng), Chân Lý (Lý Nhân) nhiều hộ sản xuất từ 1 mẫu đến trên 1 ha dưa chuột xuất khẩu. Với những hộ này, ngoài lao động của gia đình còn thuê thêm lao động làm giai đoạn thu hái dưa rộ… Theo những hộ dân trồng dưa chuột xuất khẩu chuyên canh, khi có hợp đồng tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp chế biến, hiệu quả sản xuất đạt rất cao, tính bình quân thu nhập/tháng gấp 1,5 lần đi làm công nhân cho các doanh nghiệp.

Đối với diện tích lúa, tăng cường tổ chức liên kết sản xuất với doanh nghiệp trên các cánh đồng mẫu; khuyến khích những cá nhân có điều kiện, tiềm lực kinh tế, thiết tha với đồng ruộng tập trung ruộng đất sản xuất lúa liên kết với doanh nghiệp. Trên địa bàn tỉnh, có một số mô hình cá nhân đứng ra mượn, thuê lại ruộng của người dân không còn nhu cầu sản xuất tạo thành vùng tập trung có quy mô 10 – 20 ha sản xuất lúa hàng hóa theo nhu cầu của doanh nghiệp, đem lại hiệu quả cao. Như hộ anh Hoàng Văn Thường, xã Tiêu động (Bình Lục) đã thuê lại 20 ha ruộng của người dân đầu tư sản xuất. Hàng vụ anh Thường đều ký hợp đồng sản xuất và tiêu thụ sản phẩm thóc tươi với doanh nghiệp chế biến. Mô hình của anh Thường đem lại hiệu quả cao gấp 1,5 lần so với người dân sản xuất nhỏ lẻ trước đây.Sản xuất nông nghiệp của tỉnh trong giai đoạn mới được xác định phát triển theo hướng nông nghiệp xanh, sạch, nông nghiệp hữu cơ và nông nghiệp thông minh; sản xuất tập trung quy mô lớn. Vì vậy, công tác quy hoạch vùng sản xuất làm nguyên liệu chế biến phù hợp với tập quán, điều kiện sản xuất từng địa phương cần phải được các cấp, ngành địa phương đặc biệt quan tâm. Từ đó, tạo sự liên kết giữa sản xuất và tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả và thu nhập cho người dân.