Trong Bộ tiêu chí nông thôn mới (NTM) có 2 tiêu chí thuộc lĩnh vực văn hóa, thể thao và du lịch (VH,TT&DL) là tiêu chí số 6 về cơ sở vật chất văn hóa và tiêu chí số 16 về văn hóa. Trong Bộ tiêu chí NTM nâng cao giai đoạn 2021 - 2025, ngoài 2 tiêu chí về cơ sở vật chất văn hóa và văn hóa, trong tiêu chí số 13 có thêm chỉ tiêu 13.7 quy định có triển khai quảng bá hình ảnh điểm du lịch của xã thông qua ứng dụng internet, mạng xã hội.
Đây đều là tiêu chí khó; nhiều xã được công nhận xã NTM vẫn nợ những chỉ tiêu, tiêu chí này; một số địa phương phấn đấu đạt NTM nâng cao nhưng theo quy định cơ bản đạt về diện tích, quy mô còn trang thiết bị và hoạt động còn nhiều hạn chế.
Trong quá trình xây dựng và được công nhận NTM, nhiều xã chưa đạt các chỉ tiêu thuộc tiêu chí 6 cơ sở vật chất văn hóa như: tỷ lệ thôn có nhà văn hóa (NVH) hoặc nơi sinh hoạt văn hóa, thể thao phục vụ cộng đồng; xã có điểm vui chơi, giải trí, thể thao cho trẻ em, người cao tuổi; xã có nhà văn hóa đa năng hoặc hội trường đa năng, sân thể thao phục vụ sinh hoạt văn hóa, thể thao toàn xã.
Về chỉ tiêu tỷ lệ thôn có NVH hoặc nơi sinh hoạt văn hóa, thể thao phục vụ cộng đồng, trước khi thực hiện chương trình xây dựng NTM, ở các địa phương, nhiều thôn, xóm cũng đã xây dựng NVH. Nhưng khi triển khai xây dựng NTM, NTM nâng cao, những NVH đã có lại chưa đạt cả về diện tích, quy mô. Theo Thông tư số 05/2014/TT-BVHTTDL ngày 30/5/2014 của Bộ VH,TT&DL về việc sửa đổi, bổ sung các điều của các thông tư trước đó quy định về mẫu tổ chức, hoạt động và tiêu chí của NVH, khu thể thao thôn thì diện tích quy hoạch khu NVH phải đạt từ 300m2 trở lên với quy mô 100 chỗ ngồi, sân tập thể thao đơn giản (chưa kể sân bóng đá đơn giản) đạt từ 500m2 trở lên. Với quy định mới này, nhiều NVH phải cải tạo, sửa chữa, mở rộng, nâng cấp. Thôn nào chưa có NVH phải xây mới, độc lập với các thiết chế khác.
Nhà văn hóa xã Trung Lương, huyện Bình Lục.
Trên địa bàn huyện Kim Bảng sau khi thực hiện sáp nhập các đơn vị hành chính còn 85 thôn, tổ dân phố, trong đó 54 thôn hình thành mới. Các thôn mới số dân tăng lên, nhiều NVH quy mô nhỏ không đáp ứng nhu cầu hội họp, sinh hoạt của cộng đồng dân cư. Từ nguồn hỗ trợ của huyện, tỉnh, các xã, thị trấn đã tiến hành rà soát, bổ sung quy hoạch sử dụng đất cho công trình văn hóa, thể thao giai đoạn 2020 - 2030 và thực hiện kế hoạch xây dựng mới, cải tạo, sửa chữa, nâng cấp NVH thôn, tổ dân phố. Đến nay, nhiều thôn xóm trên địa bàn huyện đã hoàn thành chỉ tiêu này.
Với xã Trung Lương (Bình Lục), trước đây, các thôn, xóm của xã đều sử dụng đình làng làm nơi hội họp, sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Thực hiện xây dựng NTM, 4/8 thôn của xã đã xây dựng NVH và khi thực hiện xây dựng NTM nâng cao, toàn xã đã có 7/8 thôn xây dựng NVH, NVH thôn còn lại sẽ khởi công xây dựng trong tháng 11/2024. Theo đồng chí Đặng Hồng Khánh, Bí thư Đảng ủy xã Trung Lương, khó khăn trong xây dựng thiết chế NVH thôn của xã không phải do quỹ đất mà về kinh phí. Trung Lương là xã thuần nông, do nhiều lý do nên việc xây dựng NVH ở các thôn gần như phải huy động nguồn lực từ nhân dân. Tuy nhiên, kinh phí xây dựng tương đối lớn nên để thu đủ phải mất khá nhiều thời gian.
Về chỉ tiêu xã có NVH đa năng hoặc hội trường đa năng, sân thể thao phục vụ sinh hoạt văn hóa, thể thao toàn xã, hiện các xã đã và đang triển khai xây dựng bảo đảm đủ diện tích, quy mô theo quy định. Nhưng với yêu cầu phải có các phòng chức năng, trang thiết bị, cán bộ quản lý, cán bộ chuyên môn và tổ chức hoạt động văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao thì nhiều xã, trong đó có cả những xã đã được công nhận NTM nâng cao và đang phấn đấu NTM nâng cao cũng chưa thực hiện được.
Trong các chỉ tiêu về xã NTM nâng cao còn có một chỉ tiêu hoàn toàn mới nằm trong tiêu chí số 13 về tổ chức sản xuất, phát triển kinh tế nông thôn. Đó là chỉ tiêu 13.7 quy định các xã phải triển khai quảng bá, hình ảnh điểm du lịch của xã thông qua ứng dụng Internet, mạng xã hội. Trong hướng dẫn thực hiện chỉ tiêu này yêu cầu các xã phải xây dựng chuyên mục du lịch của xã trên trang thông tin điện tử của UBND cấp huyện hoặc website riêng quảng bá du lịch của xã hoặc fanpage du lịch xã trên mạng xã hội; thông tin về các điểm du lịch của xã được thường xuyên cập nhật trên chuyên mục du lịch hoặc website du lịch của xã hoặc fanpage du lịch xã trên mạng xã hội. Qua cập nhật thông tin, 15 xã đăng ký đạt chuẩn NTM nâng cao và 2 xã đăng ký NTM kiểu mẫu năm 2024 đều đáp ứng chỉ tiêu trên.
Thời gian qua, ban chỉ đạo, ban quản lý xây dựng NTM cấp xã đã chủ động rà soát tiêu chí xây dựng NTM, NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu, xây dựng kế hoạch, huy động nguồn lực đầu tư, nâng cấp hệ thống cơ sở vật chất văn hóa. Nhiều NVH xã, thôn được sửa chữa, nâng cấp, bổ sung, xây mới, lắp đặt thiết bị, tổ chức nhiều hoạt động văn hóa văn nghệ... tạo điểm nhấn trong xây dựng NTM. Với 15 xã NTM nâng cao năm 2024, một số xã cơ bản hoàn thành chỉ tiêu, tiêu chí (trong đó có tiêu chí về văn hóa) và đang hoàn thiện hồ sơ tự đánh giá kết quả thực hiện xây dựng NTM nâng cao, NTM mới kiểu mẫu, như: Liêm Cần, Thanh Hà, Thanh Phong (Thanh Liêm); Nhân Nghĩa, Nhân Mỹ, Phú Phúc, Văn Lý, Chân Lý (Lý Nhân); Tiên Ngoại, Tiên Sơn (Duy Tiên); Hoàng Tây (Kim Bảng); Đinh Xá (Phủ Lý).
Tuy nhiên, một số xã còn gặp khó khăn trong việc xây dựng, duy trì, nâng cao chất lượng các chỉ tiêu văn hóa do vướng quy hoạch hoặc dự án của cấp trên và thiếu kinh phí xây dựng cần được quan tâm thêm. Đối với ngành (đơn vị được giao phụ trách các tiêu chí, chỉ tiêu xã NTM, NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu) đã ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện tiêu chí, chỉ tiêu về lĩnh vực này. Sở VH,TT&DL cũng đã chủ động hướng dẫn các địa phương tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, hoàn thiện từng tiêu chí, chỉ tiêu; đồng thời tích cực hướng dẫn cách thức tổ chức các hoạt động văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao, qua đó phát huy hiệu quả thiết chế văn hóa, thể thao trong xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2021 - 2025.
Chu Bình