Giáo dục hướng nghiệp đóng vai trò quan trọng của giáo dục phổ thông. Thực hiện tốt công tác hướng nghiệp sẽ góp phần tích cực và hiệu quả vào việc phân công, sử dụng hợp lý học sinh sau khi tốt nghiệp; giúp giáo dục thái độ lao động và ý thức đúng đắn về nghề nghiệp cho học sinh; tìm hiểu được năng khiếu, khuynh hướng nghề nghiệp của từng học sinh để khuyến khích, hướng dẫn, bồi dưỡng khả năng nghề nghiệp thích hợp nhất.
Hiện nay, với yêu cầu giáo dục mới và các mục tiêu của công tác phân luồng học sinh sau tốt nghiệp, các trường THCS trên địa bàn đã từng bước thay đổi cách tổ chức, hình thức giáo dục định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Theo đó, ở nhà trường đều xác định không hướng 100% học sinh vào lớp 10 THPT mà dành nhiều tâm huyết, thời gian để tư vấn cho một số học sinh đi thẳng vào trường nghề.
Chia sẻ từ thầy giáo Nguyễn Xuân Bình, Hiệu trưởng Trường THCS Liêm Tuyền (TP Phủ Lý), cho thấy, hiện vẫn có nhiều trường hợp học sinh không đủ khả năng học nhưng phụ huynh quá kỳ vọng vào con cái, ép các em phải dồn hết sức vào học tập, học thêm hết nơi này đến nơi kia để vào lớp 10 THPT, gây áp lực rất lớn cho học sinh mà tính hiệu quả lại không cao. Trên cơ sở đánh giá đúng thực tế và triển khai tốt các yêu cầu về giáo dục định hướng nghề nghiệp cho học sinh, hằng năm, ngoài hoạt động tư vấn chung cho các em học sinh chọn trường thi vào lớp 10, nhà trường còn xây dựng kế hoạch tư vấn kỹ cho từng học sinh và tổ chức họp, tư vấn cho từng phụ huynh có con học lớp 9. Qua đó, đã tư vấn thành công cho một số học sinh chọn thẳng trường nghề; một số học sinh có làm hồ sơ thi lớp 10 THPT nhưng chỉ là để thử sức mình và sẵn sàng đi học ở một trường nghề mà các em cảm thấy phù hợp với sở thích của mình.
Trong các hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp, học sinh lớp 8 của Trường THCS Liêm Chung (TP Phủ Lý) được tham quan, tìm hiểu, thực hành tại một cơ sở sản xuất.
Định hướng nghề nghiệp có tầm quan trọng rất lớn đối với việc hình thành mục tiêu, tính cách, định hướng của học sinh cấp THCS. Thông qua công tác này, học sinh có thể nâng cao kĩ năng tự nhận thức bản thân, biết mình có niềm yêu thích, sự đam mê hay năng lực, tố chất nổi bật, là bước đầu để học sinh định hình được hướng đi trong tương lai; học sinh có cơ hội được trải nghiệm với nhiều ngành nghề, công việc đa dạng, giúp ý thức được bản thân phù hợp với lựa chọn nào nhất, thậm chí tự “khoanh vùng” được những môn học, kỹ năng cần tập trung phát triển; giúp học sinh hình dung được nghề nghiệp trong tương lai… Các trường THCS đã khá linh hoạt khi tổ chức hoạt động hướng nghiệp với nhiều hình thức khác nhau, kết hợp hài hòa giữa lý thuyết và thực hành như: tổ chức các buổi tọa đàm hướng nghiệp để trao đổi, thảo luận về định hướng, mục tiêu, giới thiệu về một số ngành nghề cụ thể với sự tham gia của học sinh trong một lớp học, khối học hay rộng hơn là toàn trường. Trong đó, các nhà trường thường phối hợp với những cơ sở giáo dục, cơ sở đào tạo nghề uy tín, với phụ huynh học sinh.
Được biết, nếu như trước đây, công tác hướng nghiệp thường được dạy lồng ghép với nội dung của một số môn học thì hiện tại đã trở thành một hoạt động giáo dục quan trọng trong chương trình dạy và học. Từ năm học 2021-2022, Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 được triển khai ở cấp THCS và hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được đưa vào chương trình với tư cách là một hoạt động giáo dục bắt buộc, là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên trong nhà trường nhằm góp phần chuẩn bị cho học sinh sau khi tốt nghiệp THCS lựa chọn ngành nghề, định hướng cho học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực bản thân và yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực của địa phương, của cả nước.
Theo yêu cầu của chương trình, việc tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp được các nhà trường thực hiện theo các chủ đề ở từng năm học, gắn hướng nghiệp với tham quan thực tế; tổ chức dạy nghề cho học sinh khối lớp 8; tổ chức tư vấn hướng nghiệp, định hướng chọn trường THPT cho học sinh và cha mẹ học sinh lớp 9 phù hợp với khả năng và nguyện vọng của học sinh. Bên cạnh việc giảng dạy hướng nghiệp lớp 9 theo chương trình chính khóa, giáo viên có trách nhiệm tích hợp hoạt động hướng nghiệp vào các môn học, mỗi giáo viên phải là một cán bộ tư vấn hướng nghiệp cho học sinh, thực hiện việc giới thiệu các thông tin về nghề nghiệp; tìm hiểu nguyện vọng hứng thú nghề nghiệp của học sinh; theo dõi, quan sát học sinh trong quá trình học tập văn hóa, học nghề phổ thông và có sự tư vấn, lời khuyên phù hợp về việc chọn nghề của học sinh.
Tuy nhiên, không ít học sinh còn khá thụ động trong việc tiếp nhận thông tin về ngành nghề, lúng túng trong việc tự chọn trường, chọn nghề. Với đặc thù lứa tuổi, trước giờ học sinh THCS luôn được mặc định là chưa có sự hiểu biết, chưa có nhu cầu tìm hiểu về thế giới nghề nghiệp. Bởi theo tư duy của cha mẹ học sinh, thậm chí của một bộ phận không nhỏ người dân, do học sinh ở lứa tuổi này còn nhỏ, tính tự lập chưa cao, các yếu tố về tâm, sinh lý và sự phát triển thể chất còn hạn chế nên chưa thể đi học và làm nghề mà cứ tốt nghiệp THCS là phải thi vào lớp 10 THPT. Việc lựa chọn con đường đi phù hợp với năng lực và sở thích cá nhân của đại đa số học sinh THCS vẫn phụ thuộc hoàn toàn vào cha mẹ, do cha mẹ quyết định dù chính bản thân họ chưa hoặc ít được tiếp cận với các thông tin về nhu cầu việc làm của thị trường lao động để có lựa chọn ngành nghề phù hợp cho con cái.
Nhưng thực tế lại chứng minh, mỗi người có những năng lực, thế mạnh riêng, nếu cha mẹ mong muốn, thậm chí áp đặt con thành học sinh giỏi toàn diện trong khi con chỉ có năng khiếu, sự đam mê về một môn học hay một hoạt động nào đó thì sự mong muốn đó rất phi thực tế. Chính vì vậy, việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh THCS, nhất là học sinh lớp 9 nếu được thực hiện sớm và bài bản sẽ giúp ích rất lớn cho công tác phân luồng học sinh sau tốt nghiệp THCS nói chung và giảm những áp lực về thời gian, kinh tế cũng như tình trạng “thừa thầy, thiếu thợ” cho gia đình và xã hội. Bởi lẽ, theo phân tích đây là thời điểm học sinh đã dần hình thành tính cách, tư duy, lối suy nghĩ cá nhân, đam mê cũng như hiểu về bản thân mình. Việc sớm thực hiện công tác hướng nghiệp sẽ góp phần giúp học sinh định hình năng lực, hiểu biết về ngành nghề, từ đó xác định được mục tiêu nghề nghiệp trong tương lai, giảm thiểu được những rủi ro khi chọn sai con đường đi sau khi tốt nghiệp.
Để công tác giáo dục, định hướng nghề nghiệp cho học sinh THCS hiệu quả hơn không chỉ có sự nỗ lực của các nhà trường mà cần phải có sự thay đổi tích cực về tư duy hướng nghiệp, đẩy mạnh hướng nghiệp từ thực tế, thực hiện hướng nghiệp trong trường phổ thông với các cơ sở giáo dục chuyên nghiệp, dạy nghề; cần có sự thay đổi nhanh về tư duy, nhận thức và sự đồng hành của phụ huynh học sinh; cần sự chung tay, hỗ trợ từ các đơn vị dạy nghề, các doanh nghiệp trong việc cho học sinh được tham quan, tìm hiểu, thực hành, làm quen với nghề…
Thanh Hà
