Đền Trần Thương là một trong những di tích tâm linh thu hút lượng du khách thăm quan nhiều nhất ở Hà Nam hiện nay. Mỗi năm, đền Trần Thương tổ chức hai kỳ lễ hội vào mùa xuân và mùa thu, đều có ý nghĩa tôn vinh và tưởng nhớ ân đức của Đức Thánh Trần, các quan văn võ nhà Trần có công đánh giặc ngoại xâm bảo vệ bờ cõi đất nước. Để phát huy các giá trị của di tích và lễ hội, công tác bảo tồn di sản c
Tương truyền, trên đường đi đánh quân xâm lược Nguyên - Mông lần thứ hai, năm 1285, bằng nhãn quan của nhà quân sự, nhà chính trị lỗi lạc Quốc Công Tiết Chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn đã nhận ra thế đất “Hình nhân bái tướng” và cho xây dựng 6 kho cất giữ lương thảo, khí giới tại đây, đặt tên là Trần Thương (Thương có nghĩa là kho, Trần Thương là kho của nhà Trần). Các địa danh như: Đội Xuyên, Khu Mật, Hoàng Xá cũng từ đó mà có. Sau khi Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn mất, nhân dân đã lập đền thờ ông.
Ngôi đền hiện còn lưu giữ nhiều đồ thờ có giá trị như: hoành phi, câu đối, đại tự, ngai thờ, khám thờ, lục bình, bát hương, nghê đá, rùa đá, chén ngọc, vòng ngọc, 100 mộc bản thẻ, triện cổ, 37 đạo sắc phong, 1 đôi kiếm bạc vỏ làm bằng đồi mồi. Những bảo vật này đã làm tăng tính thiêng cho ngôi đền và làm cho tín ngưỡng thờ Đức Thánh Trần Hưng Đạo mang đậm dấu ấn lịch sử.
Toàn cảnh Lễ phát lương đền Trần Thương năm 2018. Ảnh: Thế Trang
Sự tồn tại của đền gắn liền với hai kỳ lễ hội vào tháng Giêng và tháng Tám trong năm, nhằm tưởng nhớ công đức của vị Anh hùng dân tộc, được nhân dân suy tôn là vị thánh – Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn. Đền Trần Thương ngày càng khẳng định giá trị văn hóa lịch sử sâu sắc, trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn bậc nhất ở Hà Nam hiện nay.
Ông Lê Xuân Huy, Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch khẳng định: Lễ hội đã phát huy được các tiềm năng, thế mạnh của văn hóa để phục vụ cho việc phát triển du lịch, dịch vụ và đáp ứng nhu cầu văn hóa tâm linh, giải trí của nhân dân địa phương và các vùng lân cận.
Ngoài ra, lễ hội được tổ chức tạo điều kiện thuận lợi cho công tác bảo tồn, tu bổ, chống xuống cấp tại di tích. Công tác chỉ đạo, hướng dẫn tuyên truyền, phổ biến về giá trị của lễ hội đã được chính quyền địa phương triển khai sâu rộng bằng các hình thức, nội dung phong phú bảo đảm đúng các quy định của Nhà nước, góp phần giáo dục nhân dân địa phương và du khách tham gia lễ hội chấp hành mọi nội quy, quy chế lễ hội...
Tuy nhiên, khi nghiên cứu về di tích và lễ hội, nhiều nhà nghiên cứu văn hóa đã tỏ ra tiếc nuối khi một số nghi thức trong lễ hội đã bị mai một mà chưa thể phục dựng, đặc biệt là các nghi lễ tâm linh như “Múa Nhạn”, “Múa Tiên”, múa “Song Đăng” (múa 2 đèn), múa “Giằng Bông”, “Múa Hèo”... Sự khó khăn trong việc khôi phục lại những nghi thức này cũng như duy trì những nghi thức hiện có trong lễ hội đang gặp khó khăn.
Ông Ngô Thanh Tuân, Trưởng phòng Quản lý Nghiệp vụ văn hóa, Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch cho biết: Thực tế, việc truyền dạy các nghi thức tế lễ và toàn bộ diễn trình lễ hội cho thế hệ trẻ không còn thuận lợi như trước. Các cụ cao niên trong thôn và những người trông coi đền, phủ đã thực hiện việc quay phim, ghi hình, ghi chép tư liệu về lễ hội để bảo tồn và lưu giữ. Nhưng nếu việc truyền dạy cho các thế hệ trẻ các nghi thức văn hóa lễ hội của đền chưa được quan tâm thì khi các cụ mất đi, thế hệ trẻ kế cận mải bận học hành, làm ăn không thể kế tục, việc duy trì lễ hội sẽ gặp khó khăn.
Hiện nay, hoạt động của các đội tế nam, tế nữ trong thôn hoàn toàn tự phát, dựa vào nguồn kinh phí tự đóng góp. Đội tế tập luyện trước khi diễn ra lễ hội một tháng. Nhiều thành viên trong đội tế còn đang trong độ tuổi lao động, là trụ cột về kinh tế trong gia đình nên việc tham gia tế lễ phục vụ lễ hội cũng ảnh hưởng không nhỏ đến vấn đề kinh tế khi nghỉ mất ngày công lao động. Đội tế thành lập tự phát nên cũng không có sự hỗ trợ kinh phí của chính quyền. Vì vậy, hoạt động của đội tế thường mang tính chất thời điểm và không có sự thống nhất chặt chẽ. Trong khi đó, vai trò của đội tế trong việc truyền dạy các nghi thức, nghi lễ trong lễ hội là vô cùng quan trọng.
Lễ hội đền Trần Thương là lễ hội tôn vinh Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo. Những giá trị lịch sử, văn hóa của lễ hội chính là nền tảng tinh thần trong đời sống nhân dân, góp phần định hướng nhân cách con người trong nhiều thời đại, góp phần hình thành nên ý thức về cội nguồn của các thành viên trong cộng đồng. Trong lễ hội tháng Giêng của đền Trần Thương, ngoài tái hiện việc vận chuyển lương thảo tại kho lương Trần Thương và lễ phát lương của quân đội nhà Trần từ thế kỷ thứ 13, lễ hội còn thể hiện tinh thần, khát vọng tâm linh của cư dân nông nghiệp, cư dân trồng lúa nước vùng châu thổ sông Hồng. Lễ hội tháng Tám của đền Trần Thương nằm trong mạch chảy văn hóa tâm linh với tâm thức “tháng Tám giỗ Cha” của người Việt trên khắp cả nước.
Từ sau năm 2015, đền Trần Thương được công nhận Di tích cấp quốc gia đặc biệt và việc quảng bá thông tin lễ hội ngày càng rộng rãi nên du khách thập phương về lễ đền Trần Thương ngày càng tăng lên. Quy mô của di tích và lễ hội tuy đã được mở rộng về phạm vi và thời gian nhưng vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu của du khách, nhiều khách phương xa đến không nhận được lương, không có nơi ăn, chốn nghỉ, nơi sắp lễ, hành lễ... Đây chính là điều các cấp chính quyền, những nhà quản lý văn hóa, du lịch cũng như nhân dân địa phương đã nhận thấy, từng bước có kế hoạch đầu tư, phát triển, nhằm thực hiện tốt hơn nữa việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của di sản.
Giang Nam
Chu Uyên, Giang Nam