Vật Liễu Đôi và mùa Xuân thượng võ

Hà Nam là đất của vật võ. Ở đây có những lò võ đã từng vang danh xưa nay, có thể kể đến như: Phúc Châu (Hợp Lý, Lý Nhân); Phương Lâm (Đồng Hóa, Kim Bảng); Liễu Đôi (Liêm Túc, Thanh Liêm); làng Vũ (Vũ Bản, Bình Lục). Trong những địa danh trên, vật võ Liễu Đôi mang nét độc đáo, đặc sắc. Hội vật Liễu Đôi năm nay đông, vui hơn vì ngoài dân làng còn có các đô vật mọi nơi về tham gia giải mùa Xuân thượn

Nét độc đáo, đặc sắc của vật võ Liễu Đôi là từ gốc tích, quá trình duy trì đến việc thực hành lễ hội. Sự riêng biệt đó đã đưa Hội vật Liễu Đôi là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia từ năm 2017.

Để bảo tồn, quảng bá và phát huy giá trị di sản, Hội vật võ năm nay được tổ chức kết hợp với Giải vật mùa Xuân thượng võ – một giải thi đấu thể thao ra đời từ mảnh đất mang đầy tinh thần thượng võ Hà Nam và là giải đấu được duy trì lâu dài nhất trong hệ thống các giải thể thao cấp tỉnh tính từ khi Hà Nam được tái lập đến nay.

Vật ở Liễu Đôi ra đời gắn liền với lịch sử lập làng – một ngôi làng sơ khai hình thành trên những gò, đống cao, với nước lụt bao vây tứ bề. Người dân nơi đây đánh vật với đất, với nước vốc lên thành làng, thành ruộng. Từ quá trình lập làng muôn phần gian khó nên những “keo vật” đầu tiên này đã hun đúc nên ý chí quật cường của người dân Liễu Đôi thông qua Hội vật võ Liễu Đôi nức tiếng gần xa.

Đã thành thông lệ, ngày mùng 5 tháng Giêng hằng năm ở Liễu Đôi là ngày chính hội. Ngay từ sáng sớm các thôn ở Liễu Đôi đều tổ chức lễ rước kiệu từ đình làng ra đền thờ thánh - ông tổ vật Liễu Đôi, làm lễ xin rước bát hương về ngôi miếu nhỏ với ý nghĩa rước thánh vui hội và ban phúc lành cho dân làng trong năm mới. 

Phần lễ ở đây trang trọng, đủ lễ bộ, lễ phát hỏa thể hiện niềm tin, ý chí, khát vọng hướng đến những điều tốt đẹp của người dân Liễu Đôi; lễ thanh động mô tả lại âm thanh của ngàn quân ra trận giết giặc cứu nước; lễ múa cờ tụ nghĩa; lễ trao gươm thiêng và thắt khăn đào thể hiện ý nguyện tôn vinh những người tài đức. Tục lệ sau cùng là tục vật 5 keo trai rốt, tuy là vật trình diễn nhưng ý nghĩa sâu xa của hành vi tục lệ lại nhằm duy trì hội vật vì đã là người Liễu Đôi thì phải biết vật võ, sinh ra là đã biết vật võ, là đã phải nhận nhiệm vụ vật võ.

Hội vật Liễu Đôi năm nay đông, vui hơn mọi năm vì ngoài dân làng còn rất đông các đô vật mọi nơi về tham gia giải vật mùa Xuân thượng võ. Tuy phần lễ vẫn được giữ nguyên nhưng phần hội vật ở Liễu Đôi từ lâu đã không còn được đông vui và hào hùng như xưa. Nhưng năm nay, tinh thần đó dường như đã trở lại bởi giải vật truyền thống của tỉnh được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND huyện Thanh Liêm tổ chức tại Liễu Đôi. Các đơn vị có đông vận động viên (VĐV) tham gia vẫn là Lý Nhân, Thanh Liêm, Bình Lục và Kim Bảng. 

Vật Liễu Đôi cởi mở không câu nệ chỉ con trai mới được vật nên giải có nội dung vật nữ đã không e dè. Vì vậy giải vẫn duy trì thi đấu 6 nội dung cả vật tự do nam, nữ và vật dân tộc. Các VĐV thi đấu tích cực với chất lượng chuyên môn cao bởi phong trào võ thuật trên địa bàn tỉnh trong những năm qua khá phát triển, số lượng VĐV được qua đào tạo, tập luyện, thi đấu ở dưới cơ sở cũng tăng cao hơn.

Bên cạnh vật tự do, giải thu hút đông người xem vẫn là các nội dung vật dân tộc. Ở đây, bản sắc dân tộc được thể hiện rõ nhất ở màn xe đài. Xe đài là thủ tục không thể thiếu trước mỗi trận đấu. Đó là sự biểu hiện của tinh thần thượng võ, tôn sư trọng đạo và mang tính tâm linh. Múa xe đài có quy tắc nhưng không cứng nhắc khi các đô vật đều có thể biểu diễn các động tác đặc thù của từng lò võ. Năm nay, huyện Lý Nhân có số lượng VĐV tham gia đông nhất giải, nhưng với kỹ thuật vượt trội, huyện Thanh Liêm đã giành giải Nhất, huyện Lý Nhân giành giải Nhì và huyện Bình Lục giành giải Ba toàn đoàn.

Việc phối hợp tổ chức Hội vật truyền thống Liễu Đôi với Giải vật mùa Xuân thượng võ vừa bảo đảm đưa các giải thể thao tỉnh về cơ sở thúc đẩy phong trào vừa bảo đảm được không gian cho một giải đấu đặc thù. Vì ở Liễu Đôi cơ sở vật chất được đầu tư bài bản, có sới vật cố định, có khán đài cho khán giả ngồi xem và cổ vũ; có sân khấu, sân tổ chức lễ hội, tất cả đều được lắp mái che mưa nắng. Sự phối hợp tổ chức cũng là cách thức nhằm bảo tồn, duy trì, phát huy giá trị văn hóa Di sản vật võ Liễu Đôi và phong trào vật võ trong toàn tỉnh.

Chu Bình

Chu Bình