Từ khoảng năm 2001, những cây vải lai U trứng đầu tiên (lấy giống từ cây vải lai U trứng tại tỉnh Hải Dương) được trồng trên đất xã Nguyễn Ủy (Kim Bảng). Ngoài những đặc tính khí hậu đặc trưng của vùng đồng bằng sông Hồng, nơi đây còn mang tính chất khí hậu của vùng bán sơn địa kết hợp với tỉ lệ đất sét khá nhiều nên thích hợp cho sinh trưởng, phát triển của cây vải. Cho đến nay, cây vải đã được thuần hóa và nhân rộng ra trồng tại nhiều xã khác trên địa bàn huyện Kim Bảng có năng suất ổn định, chất lượng quả ngon phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng.
Ông Huỳnh Thành Đạt, Bộ trưởng bộ KHCN (đứng thứ 5 từ trái sang) và ông Nguyễn Tất Nhiên, Giám đốc Sở KH&CN tỉnh (thứ 4 từ trái sang) tham quan gian hàng triển lãm của Sở KH&CN tỉnh Hà Nam tại Hội nghị giao ban KH&CN vùng đồng bằng sông Hồng lần thứ XIII tổ chức tại thành phố Nam Định.
Theo thống kê hiện nay, trên địa bàn huyện Kim Bảng có gần 80 ha trồng cây Vải lai U trứng, trong đó tập trung nhiều ở các xã: Nguyễn Uý trồng 58 ha, Tượng Lĩnh 8ha và trồng lẻ tẻ ở các khu vực chuyển đổi của các xã Khả Phong, Liên Sơn, Thanh Sơn, Thi Sơn, với gần 400 hộ. Một số cây vải có tuổi đời 20 năm có tán xòe chiếm diện tích 50 m2, cho năng suất từ 3 tạ đến 4 tạ quả mỗi vụ.
Vải lai U trứng trồng tại Kim Bảng thường chín sớm, chín trước vải thiều khoảng 30 ngày, quả ngọt, cùi dày, hạt nhỏ, không bị sâu đầu, hình dạng giống quả trứng, khi chín có màu đỏ hồng rất bắt mắt. Vải cho thu hoạch bắt đầu từ tháng 4 âm lịch nên đạt giá bán cao gấp 2 - 3 lần các loại vải cho quả chính vụ. Sản phẩm vải lai U trứng Kim Bảng phần lớn được thương lái về thu mua đưa đi tiêu thụ ở nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước.
Ước tính thu nhập hàng năm của các hộ trồng vải dao động từ 220 đến 300 triệu đồng/ha, cao gấp 5 - 7 lần so với cấy lúa; những vườn vải 20 năm tuổi cho giá trị gấp 10 lần. Chi phí sản xuất cho cây vải lai U trứng trong 1 năm chỉ chiếm khoảng 20% giá trị thu được.
Cây vải lai U trứng đang góp phần cải thiện thu nhập, chuyển dịch cơ cấu cây trồng, nâng cao hiệu quả trên diện tích canh tác, nhưng những người trồng vải đặc biệt là chính quyền địa phương vẫn không khỏi trăn trở, lo lắnglà cần làm gì để xây dựng thương hiệu và mở rộng được thị trường cho quả vải. Bên cạnh đó, người nông dân trồng vải vẫn còn hạn chế về việc áp dụng khoa học kỹ thuật, phòng trừ sâu bệnh, sản xuất cây ăn quả an toàn theo hướng VietGAP, chưa thành lập được các Hội/Hiệp hội, HTX sản xuất cây ăn quả vùng chuyển đổi, chưa có tem, nhãn sản phẩm, chưa hình thành được chuỗi liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm nên đầu ra chưa ổn định.
Với mục đích làm tăng giá trị kinh tế, thay đổi nhận thức của người trồng vải, tạo tiền đề cho sản xuất hàng hoá quy mô lớn, xây dựng đồng bộ chuỗi giá trị của Vải lai U trứng thông qua việc xây dựng thương hiệu có tính bền vững; bảo đảm kiểm soát chất lượng và nguồn gốc, từ đó thúc đẩy quá trình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm; lồng ghép với các nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội khu vực nông thôn, đặc biệt là nhiệm vụ theo Đề án “Mỗi xã một sản phẩm” tỉnh Hà Nam giai đoạn 2018-2020, định hướng đến năm 2030 đã được tỉnh phê duyệt tại Quyết định số 1939/QĐ-UBND ngày 24/10/2018, UBND tỉnh Hà Nam đã phê duyệt dự án “Xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận vải lai U trứng Kim Bảng dùng cho sản phẩm vải quả của huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam” theo Quyết định số 2300/QĐ-UBND ngày 14/12/2022, Trung tâm Ứng dụng tiến bộ Khoa học công nghệ và Kiểm định, Kiểm nghiệm được lựa chọn là đơn vị chủ trì triển khai thực hiện dự án.
Thu hoạch vải tại Thôn Cát Thường, xã Nguyễn Úy.
Mục tiêu của dự án là triển khai các hoạt động nhằm bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với sản phẩm Vải lai U trứng Kim Bảng dưới hình thức nhãn hiệu chứng nhận. Đồng thời xây dựng mô hình tổ chức quản lý nhãn hiệu chứng nhận vải lai U trứng; xúc tiến thương mại cho sản phẩm Vải lai U trứng, góp phần nâng cao giá trị kinh tế, danh tiếng của sản phẩm trên thị trường.
Ngay sau khi dự án được phê duyệt, đơn vị chủ trì đã tham mưu, hỗ trợ UBND huyện Kim Bảng trong việc hoàn thiện bộ hồ sơ đăng ký bảo hộ nhãn hiệu chứng nhận Vải lai U trứng nộp cục Sở hữu trí tuệ. Dự án cũng đã hoàn thiện hệ thống công cụ kiểm soát sử dụng nhãn hiệu chứng nhận Vải lai U trứng; mô hình tổ chức quản lý và cấp quyền sử dụng nhãn hiệu chứng nhận Vải lai U trứng; đồng thời tiến hành xây dựng các điều kiện phương tiện quảng bá nhãn hiệu chứng nhận bao gồm: thiết kế bộ nhận diện sản phẩm; hỗ trợ in biển hiệu, poster, tem nhãn sản phẩm, tem truy xuất nguồn gốc, tờ rơi, potster cho sản phẩm.
Triển khai dự án, Hiệp hội sản xuất và Kinh doanh Vải lai U trứng Kim Bảng đã được thành lập, từ hơn 30 hội viên ban đầu, đến nay đã tăng lên 50 người. Nhằm mục đích tuyên truyền, giới thiệu sản phẩm, Trung tâm Ứng dụng tiến bộ Khoa học công nghệ và Kiểm định, kiểm nghiệm đã đưa sản phẩm Vải lai U trứng Kim Bảng tham gia trưng bày, giới thiệu, quảng bá tại Hội chợ Công thương vùng đồng bằng sông Hồng – Hà Nam năm 2023 và Hội nghị giao ban Khoa học và Công nghệ vùng đồng bằng sông Hồng lần thứ XIII tổ chức tại thành phố Nam Định.
Với những nỗ lực triển khai thực hiện dự án, đến tháng 11/2024 sản phẩm Vải lai U trứng Kim Bảng đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu số 514085. Việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu chứng nhận đối với Vải lai U trứng Kim Bảng góp phần nâng cao vị thế và sức cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường khu vực, trong nước và quốc tế; thúc đẩy quá trình ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất, chăm sóc, thu hái, nâng cao chất lượng của sản phẩm. Từ đó góp phần làm tăng giá trị kinh tế - văn hóa và uy tín của sản phẩm Vải lai U trứng Kim Bảng trên thị trường, tạo thêm công ăn việc làm, tăng thu nhập và nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân trong vùng dự án. Bên cạnh đó dự án còn giúp, nâng cao hiểu biết, nhận thức của người dân, lãnh đạo chính quyền địa phương về pháp luật sở hữu trí tuệ nói chung và vấn đề đăng ký bảo hộ nhãn hiệu chứng nhận cho sản phẩm đặc sản của địa phương nói riêng.
Mùa vải năm 2024 tại thôn Đồng Thái, xã Lê Hồ được đánh giá cao cả về chất lượng, số lượng.
Việc có được Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu chứng nhận cho sản phẩm Vải lai U trứng Kim Bảng là điều không hề dễ dàng, nhưng giữ được giá trị của văn bằng, duy trì và phát triển nhãn hiệu lại càng khó hơn. Hy vọng, sau nhiều cố gắng nỗ lực phát triển sản phẩm và đạt được chứng nhận đăng ký nhãn hiệu cho sản phẩm Vải lai U trứng của quê hương mình, người dân trồng vải của huyện Kim Bảng cùng với các đơn vị liên quan ý thức được nhãn hiệu chứng nhận là văn bằng bảo hộ có ý nghĩa hết sức quan trọng giúp làm tăng giá trị kinh tế, phát triển thương hiệu sản phẩm.
Để nâng cao giá trị và mở rộng thị trường tiêu thụ cho sản phẩm Vải lai U trứng Kim Bảng, ngoài sự quan tâm của các cấp chính quyền, đòi hỏi chính người dân trong vùng trồng cần tuân thủ nghiêm theo đúng quy trình sản xuất đã đăng ký, bảo đảm từ khâu lựa chọn giống, chăm sóc, thu hái, bảo quản. Nếu vi phạm, sẽ không được cấp tem dán bảo hộ nhãn hiệu chứng nhận. Cùng với đó, các cơ quan quản lý cần quan tâm giúp tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm đặc sản cho người sản xuất, giảm tối đa khâu trung gian để người sản xuất có thu nhập cao và có điều kiện tái đầu tư, mở rộng sản xuất.
P.V