Làng thêu Đông Cứu (huyện Thường Tín, Hà Nội) nổi tiếng với sản phẩm thêu tay độc đáo, đòi hỏi "ngón nghề" điêu luyện của những người thợ tài hoa, đó là trang phục của các vua quan.
Từ trung tâm Hà Nội, xuôi về phía nam khoảng 15km theo quốc lộ 1A, không khó để hỏi thăm làng Đông Cứu thuộc xã Dũng Tiến, huyện Thường Tín, Tp. Hà Nội, nơi nổi tiếng với nghề thêu long bào từ khoảng thế kỷ 17.
Ở Đông Cứu, người nghệ nhân sử dụng sợi kim tuyến để thêu các đường bao và đường viền của họa tiết như vẩy rồng, vân mây, họa tiết trang trí… tạo cảm giác bắt mắt hơn rất nhiều so với chỉ màu thường.
Đặc trưng ở làng thêu Đông Cứu đó là thêu kim tuyến trên long bào, hay còn được gọi là lối thêu cổ.
Gia đình anh Vũ Văn Giỏi đã trải qua 5 đời làm nghề thêu và theo anh Giỏi, thêu trang phục cung đình phải tuân thủ theo rất nhiều quy tắc. Chẳng hạn, long bào của Vua dù có thêu bao nhiêu mũi thì các mũi phải đều tăm tắp về khoảng cách, độ dài. Chỉ thêu long bào phải là chỉ se hai chiều. Trong khi áo Hoàng hậu lại là chỉ se một chiều. Riêng long bào của Vua, mỗi gam mầu lại có năm sắc độ khác nhau, cho nên phải dùng khoảng 200 mầu chỉ thêu. Đấy là chưa kể một loạt kỹ thuật đặc biệt được ứng dụng trong thêu những họa tiết khó, phức tạp.
Một người thợ muốn thành thạo được lối thêu cổ thì phải học nghề ít nhất 5 năm.
Nghệ nhân nhân dân Vũ Văn Giỏi bật mí: Thêu nghệ thuật thì người nghệ nhân có thể tự do sáng tác, nhưng thêu Cung đình lại đòi hỏi bắt buộc theo lề lối khác biệt hẳn với thêu thông thường. Chỉ hoàn toàn bằng tơ tằm mà mỗi một trang phục lại phải dùng một loại chỉ khác nhau, không loại nào giống loại nào.
Chỉ nguyên liệu đã vậy, lối thêu cũng hoàn toàn khác biệt. Mỗi hoa văn, họa tiết có cách thêu khác nhau và đòi hỏi tỉ mỉ từng chi tiết, màu sắc cũng phải uyển chuyển, hài hòa theo ngũ sắc thời xưa, thiên nhiên có màu sắc gì thì trong đó phải có màu sắc đó. Bản thân nghệ nhân Vũ Văn Giỏi đã nghiên cứu, phục dựng cách thêu Cung Đình từ năm 1993 đến năm 1998, mất 5 năm mới thành công được 1 cái áo.
Kỹ thuật thêu Đông Cứu có nhiều điểm đặc trưng mà không phải nơi nào cũng có như: nhồi vòng quanh kim tuyến, thêu quắn... các kỹ thuật này tạo ra chênh lề, ghệch độn hết sức độc đáo mà nghệ nhân thêu gọi đó là ngôn ngữ thêu.
Sự tỉ mỉ không chỉ ở lúc thêu mà trước đó các công đoạn như chọn chỉ tơ, chọn sợi kim tuyến, vẽ màu, sáng tạo hình ảnh, in kiểu lên vải cũng vô cùng cầu kỳ, tỉ mẩn. Tuy là một màu chỉ, một mũi kim nhưng với bàn tay của các nghệ nhân, các đường viền trở nên mềm mại, uốn lượn và nhẹ nhàng hơn rất nhiều.
Những đường viền mềm mại, uốn lượn nhẹ nhàng, không giống với bất cứ sản phẩm thêu ở nơi nào.
Để có thể hoàn thiện được những bộ long bào phục chế, nhiều xưởng thêu trong làng Đông Cứu phải cất công đi đặt từng mét vải ở những làng nghề có uy tín như Vạn Phúc (Hà Đông, Hà Nội), Nha Xá (Duy Tiên, Hà Nam)... Đối với những đơn đặt hàng lớn, người thợ Đông Cứu đã bỏ nhiều công sức chuẩn bị kỹ lưỡng từ khâu nguyên liệu, màu sắc, lối thêu... Chủ yếu phục vụ cho mục đích trưng bày tại các bảo tàng, phục vụ lễ hội, tín ngưỡng dân gian, góp phần lưu giữ bản sắc văn hóa dân tộc...
Không chỉ tạo ra các sản phẩm thêu độc đáo, có một không hai phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của người dân, làng Đông Cứu còn là một điểm du lịch lý thú thu hút nhiều khách du lịch.
Khâu chọn vải phải lựa chọn những làng nghề có uy tín.
Làng nghề thủ công truyền thống thêu Đông Cứu đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, tạo tiền đề để bảo tồn giá trị truyền thống và phát triển du lịch văn hóa, trải nghiệm tại địa phương.
Mỗi sản phẩm làm ra không chỉ để bày bán mà đối với những hộ dân yêu nghề đó còn là tác phẩm nghệ thuật, gìn giữ những nét văn hóa truyền thống để thế hệ sau có cơ hội chiêm ngưỡng và tự hào./.
VOV