Theo kênh CNN, một lượng vết cặn protein từ lâu đã được phát hiện trong các bức tranh sơn dầu cổ điển, mặc dù chúng thường được cho là do nhiễm bẩn.

Một nghiên cứu mới được công bố ngày 28/3 trên tạp chí Nature Communications cho thấy việc đưa protein này vào tranh sơn dầu có thể là có chủ ý. Nghiên cứu này đã làm sáng tỏ kiến thức về kỹ thuật vẽ của các bậc thầy hội họa (thế hệ Old Masters) gồm những họa sĩ châu Âu tài năng nhất của thế kỷ 16, 17 hoặc đầu thế kỷ 18 và cách họ chuẩn bị sơn để vẽ.

Tác giả nghiên cứu Ophélie Ranquet thuộc Viện Cơ học và Kỹ thuật Quy trình Cơ khí tại Viện Công nghệ Karlsruhe ở Đức cho biết: “Có rất ít nguồn tài liệu viết về vấn đề này và chưa có công trình khoa học nào trước đây để nghiên cứu về chủ đề này một cách sâu sắc như vậy. Kết quả của chúng tôi cho thấy rằng ngay cả với một lượng rất nhỏ lòng đỏ trứng, bạn có thể đạt được sự thay đổi đáng kinh ngạc về tính chất trong sơn dầu, chứng tỏ nó có thể mang lại lợi ích như thế nào cho các họa sĩ”.

Hóa ra, đơn giản chỉ cần thêm một ít lòng đỏ trứng vào các tác phẩm là có thể mang lại hiệu quả lâu dài, không chỉ là tính thẩm mỹ.

Trứng và dầu

So với loại được người Ai Cập cổ đại pha chế và gọi là màu keo (vốn kết hợp lòng đỏ trứng với bột màu và nước), thì sơn dầu tạo ra màu sắc đậm hơn, cho phép chuyển màu rất mượt mà và khô nhanh hơn nhiều, vì vậy có thể sử dụng trong vài ngày sau khi pha. Tuy nhiên, sơn dầu (sử dụng dầu hạt lanh hoặc dầu rum thay vì nước) cũng có những nhược điểm, như dễ bị tối màu hơn và hư hỏng do tiếp xúc với ánh sáng.

Bởi vì sơn là một quá trình làm bằng tay và mang tính thử nghiệm, nên có thể các danh họa đã thêm lòng đỏ trứng vào loại sơn mới mà lần đầu tiên xuất hiện vào thế kỷ thứ 7 ở Trung Á trước khi lan sang Bắc Âu trong thời Trung cổ và Italy trong thời kỳ Phục hưng.

Trong nghiên cứu trên, các nhà nghiên cứu đã tái tạo quy trình tạo sơn bằng cách sử dụng bốn thành phần là lòng đỏ trứng, nước cất, dầu hạt lanh và bột màu để trộn hai màu phổ biến và quan trọng là trắng chì và xanh lam.

Bà Ranquet nói: “Thêm lòng đỏ trứng có lợi vì nó có thể điều chỉnh các đặc tính của những loại sơn này một cách mạnh mẽ”. Ví dụ, sơn có lòng đỏ trứng chứa chất ô xy hóa nên sẽ ô xy hóa chậm hơn.

Các phản ứng hóa học giữa dầu, chất màu và protein trong lòng đỏ ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động và độ nhớt của sơn. Ví dụ, màu trắng của chì khá nhạy cảm với độ ẩm, nhưng nếu phủ lên nó một lớp protein, nó sẽ giúp có khả năng chống lại độ ẩm cao hơn rất nhiều, khiến sơn trở nên khá dễ sử dụng.

Bà Ranquet phân tích: “Mặt khác, nếu bạn muốn một thứ gì đó cứng hơn mà không cần phải thêm nhiều bột màu, thì với một chút lòng đỏ trứng, bạn có thể tạo ra một lớp sơn có độ bóng cao”.

Theo bà Ranquet, từ nhiều thế kỷ trước, các danh họa đã muốn dùng ít chất màu hơn vì một số chất màu nhất định - như lapis lazuli, được sử dụng để tạo ra màu xanh lam ultramarine - có giá đắt hơn vàng.

Bằng chứng trực tiếp về ảnh hưởng của lòng đỏ trứng trong sơn dầu có thể thấy trong bức "Madonna of the Carnation" của Leonardo da Vinci. Đây là một trong những bức tranh được quan sát trong quá trình nghiên cứu và đang được trưng bày tại Alte Pinakothek ở Munich, Đức. Tác phẩm cho thấy nếp nhăn rõ ràng trên khuôn mặt của Đức mẹ Mary và đứa trẻ.

Bà Ranquet mô tả: “Sơn dầu bắt đầu khô từ bề mặt trở xuống, đó là lý do tại sao nó bị nhăn”.

Một lý do khiến sơn bị nhăn có thể là do lượng chất màu trong sơn không đủ và nghiên cứu đã chỉ ra rằng có thể tránh được tình trạng này khi thêm lòng đỏ trứng: "Điều đó khá tuyệt vời vì bạn có cùng một lượng chất màu trong sơn của mình, nhưng nhờ có lòng đỏ trứng mà mọi thứ thay đổi”.

Vì nếp nhăn xuất hiện trong vòng vài ngày, nên có khả năng Leonardo và các danh họa khác có thể đã biết được điều này cũng như biết các đặc tính có lợi khi thêm lòng đỏ trứng vào sơn dầu, gồm khả năng chống ẩm. "Madonna of Carnation" là một trong những bức tranh đầu tiên của Leonardo, được vẽ vào thời điểm mà ông có thể vẫn đang cố gắng làm chủ chất liệu sơn dầu mới phổ biến lúc bấy giờ.

Hiểu biết mới về các bức tranh cổ điển

Một bức tranh khác được quan sát trong quá trình nghiên cứu là "The Lamentation Over the Dead Christ" của Botticelli, cũng được trưng bày tại Alte Pinakothek. Tác phẩm chủ yếu được vẽ bằng bằng màu keo, nhưng sơn dầu đã được sử dụng cho nền và một số yếu tố phụ.

Bà Ranquet nói: “Chúng tôi biết rằng một số phần của bức tranh thể hiện những nét vẽ điển hình của tranh sơn dầu, nhưng chúng tôi đã phát hiện ra là có protein. Bởi vì chỉ có rất ít protein và chúng khó phát hiện, nên điều này có thể bị nhầm là nhiễm bẩn. Trong các xưởng vẽ, các họa sĩ đã sử dụng nhiều thứ khác nhau và có thể trứng chỉ xuất hiện từ màu keo”.

Tuy nhiên, vì thêm lòng đỏ trứng tạo ra hiệu quả tuyệt vời như vậy đối với sơn dầu, nên xuất hiện protein trong tác phẩm có thể là dấu hiệu của việc sử dụng có chủ ý. Bà Ranquet hy vọng rằng những phát hiện ban đầu này có thể thu hút thêm sự chú ý, tò mò đối với chủ đề còn ít được nghiên cứu này.

Bà Maria Perla Colombini, Giáo sư hóa học phân tích tại Đại học Pisa ở Italy, đồng ý với nghiên cứu: “Bài nghiên cứu thú vị này mang lại một kịch bản mới để hiểu các kỹ thuật vẽ cũ… Kiến thức mới này không chỉ góp phần bảo tồn và gìn giữ các tác phẩm nghệ thuật tốt hơn mà còn giúp hiểu rõ hơn về lịch sử nghệ thuật”.