Trong số 944 trang hồ sơ hoạt động của CIA từ năm 1977 đến năm 1985 đã được giải mật, phần lớn là các nội dung trao đổi điện tín giữa trụ sở CIA tại Mỹ và cụm tình báo tại Moscow. Các bức điện tín của CIA gồm thông tin người gửi, người nhận, ngày và giờ và nội dung. Nội dung thường được viết một cách ngắn gọn, tối giản, một số từ bị lược bỏ.

Từ những hàng trăm tài liệu đã được giải mật và được CIA lọc bỏ những thông tin được coi là nhạy cảm, người ta được biết điệp viên tỷ đô của CIA trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh Adolf Tolkachev đã tuồn cho CIA những thông tin quan trọng về hệ thống chỉ huy và cảnh báo trên không (AWACS), những cải tiến lớn đối với MIG-25, thông số kỹ thuật của các chiến đấu cơ của Liên Xô chế áp hệ thống tương đương của NATO, phiên bản mới của các hệ thống tên lửa đối không cũng như tính năng kỹ-chiến thuật của nhiều máy bay tiêm kích và cường kích của Liên Xô được triển khai và trong kế hoạch triển khai từ đầu thập niên 1980 đến năm 1990. Đó quả thật là một sự phản bội khủng khiếp, một hành vi phản quốc! Nhưng cũng chính những tài liệu giải mật này và hồ sơ FBI cho biết điệp viên tỷ đô của CIA đã bị chính người của CIA bán đứng.

Sa lưới

Ngày 5-6-1985 là lịch hẹn của cụm tình báo Moscow với CKSPHERE. Một đặc vụ CIA được giao nhiệm vụ đi qua căn hộ của điệp viên tỷ đô Tolkachev chỉ để nhận biết xem chiếc cửa thông gió của căn hộ có mở hay không. Cửa đã mở - ám hiệu cho thấy Tolkhachev đã sẵn sàng cho cuộc gặp. Tuy nhiên, cuộc hẹn đã bị hủy do sự theo dõi gắt gao của KGB.

Ba ngày sau, khi hai vợ chồng Tolkachev đang trên đường tới căn nhà nghỉ ở ngoại ô của mình thì một nhóm sĩ quan KGB bí mật đột nhập căn hộ của kẻ phản bội ở Moscow. Tại đây, các sĩ quan KGB đã phát hiện chiếc bút có chứa viên thuốc tự sát CIA cung cấp cho Tolkachev và nhiều thiết bị gián điệp khác, trong đó có bản đồ và lịch các cuộc hẹn với CIA.

Ngày hôm sau, 9-6, hai vợ chồng Tolkachev rời căn nhà ngoại ô trở về Moscow. Ngồi sau tay lái là Natasha, vợ Tolkachev. Mưa phùn vẩn lên trong không khí. Ở một ngã rẽ cắt ngang cánh rừng bạch dương, một viên cảnh sát giao thông giơ gậy chỉ huy dừng họ lại và ra dấu cho họ ra khỏi xe. Ngập ngừng một chút, Tolkachev bước ra, làm theo hiệu lệnh của viên cảnh sát. Viên cảnh sát dẫn Tolkachev đi về phía chiếc xe tải sơn xanh-trắng đậu cách đó không xa. Khi mới đi được khoảng 10 bước về phía chiếc xe tải, ba người đàn ông đột ngột xuất hiện, ghì chặt lấy Tolkachev từ phía sau, nâng bổng kẻ phản bội lên, đẩy vào khoang xe. Natasha cũng được dẫn về phía một chiếc xe khác, đợi sẵn trên đó là những sĩ quan KGB.

Ở Moscow, khi không thấy hai vợ chồng Tolkachev đâu, đồng nghiệp của Natasha đã gọi điện về căn hộ của Tolkachev nhưng không có ai nhấc máy. Ngày 12-6, Libin, cấp trên của Natasha, nhận được một cuộc gọi từ Natasha, thông báo ngắn gọn rằng chồng mình bị đau lưng nặng ở căn nhà ở ngoại ô và xin phép nghỉ vài ngày. Vài ngày sau, Oleg, con trai Tolkachev, về nhà ở Moscow tìm bố mẹ thì đã thấy trước cửa nhà có dán một mẩu niêm phong trên đó ghi rõ 3 chữ cái KGB.

Điệp viên tỷ đô không còn xuất hiện Lịch “giao dịch” tiếp theo của CIA với Tolkachev là vào ngày 13-6-1985. Cụm tình báo Moscow lại điều một nhân viên đi qua căn hộ của Tolkachev. Cánh cửa thông gió mở ra đúng giờ đã hẹn, báo hiệu rằng cuộc hẹn có thể được thực hiện vào tối cùng ngày.

Stombaugh là đặc vụ hoạt động của CIA được lựa chọn thay thế cho Plunkert. Tối 13-6, Stombaugh rời cụm tình báo Moscow, thực hiện các thủ đoạn “cắt đuôi” trước khi rời xe với hai chiếc túi xách lớn. Trong khi các đặc vụ CIA khác thường cải trang nhìn cho giống với người Nga thì Stombaugh lại không làm như vậy. Anh ta mặc một chiếc áo sơ mi trắng và áo khoác thể thao, như một nhân viên ngoại giao. Điểm hẹn là ở một tòa nhà 5 tầng phía Tây Moscow, cách nơi ở của Tolkachev 4,5 dặm (khoảng hơn 7km).

Stombaugh cẩn thận đi qua điểm hẹn lần thứ nhất, nhận thấy không có gì bất thường mới ngồi đợi trên băng ghế công viên cho tới 21 giờ 40 phút. Từ chỗ Stombaugh ngồi dẫn tới điểm hẹn là một con đường có hai hàng cây giao tán và vài tòa chung cư. “Giao dịch viên” CIA cẩn thận đi dọc con đường khi thoáng nhìn thấy chiếc xe quen thuộc của Tolkachev. Hai tay xách hai chiếc túi đựng “hàng” đã chuẩn bị cho Tolkachev, Stombaugh tiến thẳng về phía đó. Đột nhiên, ba người đàn ông xuất hiện từ trong lùm cây; một người bẻ tay Stombaugh ra phía sau trong khi hai người còn lại giật phăng hai chiếc túi xách. Thêm 5 người đàn ông nữa chạy tới, tất cả đều là sĩ quan KGB, và Stombaugh nhanh chóng được đẩy vào trong một chiếc xe khác, chạy thẳng về trụ sở KGB.

Tại trụ sở KGB, Stombaugh một mực nhận rằng mình là nhân viên ngoại giao ngay cả khi bị Thiếu tướng Rem Krasilnikov, người đứng đầu cơ quan phản gián KGB, thẩm vấn. Chỉ đến khi tất cả những gì trong hai chiếc túi xách được đổ ra trước mặt, Stombaugh mới lặng im. Hai chiếc túi xách Stombaugh mang theo chứa nhiều vật dụng CIA chuyển cho Tolkachev, trong đó có nhiều cọc tiền mới toàn tờ 50 rúp, mấy chiếc máy ảnh chuyên dụng cho hoạt động gián điệp và tờ ghi chú ghi một số thông tin trao đổi giữa CIA và Tolkachev.

Ngày hôm sau, Đại sứ quán Mỹ tại Moscow nhận được thông báo từ Bộ Ngoại giao Liên Xô cho biết KGB đã bắt giữ một người Mỹ vì hoạt động gián điệp. Khi nhân viên Đại sứ quán Mỹ tới trụ sở KGB để nhận người thì được Thiếu tướng Krasilnikov thông báo Stombaugh đã “bị bắt quả tang khi đang trong quá trình gặp gỡ một công dân Liên Xô có hoạt động gián điệp” và “công dân Liên Xô này đã bị bắt trước khi diễn ra cuộc gặp”.

Kẻ phản bội bị phản bội

Ngay sau khi xảy ra vụ việc, CIA đã xâu chuỗi thông tin và cho rằng Edward Lee Howard, một cựu nhân viên CIA bất mãn, là người đã bán thông tin về điệp viên tỷ đô Tolkachev cho KGB. Đầu năm 1983, khi tập sự công việc của một đặc vụ CIA tại Moscow, Howard đã được tiếp xúc với thông tin về Tolkachev. Howard thậm chí còn là một trong những ứng viên cân nhắc để trở thành đặc vụ phụ trách chiến dịch điệp báo Tolkachev.

Mặc dù không muốn tới hoạt động ở Liên Xô, nhưng Howard đã nhận lời đề nghị của CIA đưa tới cụm tình báo Moscow. Howard đã ở đó từ ngày 7-2-1982 tới 30-4-1983. Ở đó, anh ta được tiếp cận với tất cả mọi thư tín liên quan tới hoạt động của cụm tình báo Moscow, trong đó có cả những thông tin về CKSPHERE - mật danh của Tolkachev.

Tuy nhiên, sau đó do nghiện rượu và không đáp ứng được một số bài kiểm tra về an ninh, Howard đã bị loại và phải chấm dứt công việc với CIA. Theo nguồn tin từ phía Liên Xô, sau khi bị loại khỏi CIA, Howard đã liên lạc với KGB vào tháng 9-1984 và trở thành điệp viên KGB chuyên cung cấp thông tin liên quan đến hoạt động của CIA. Howard đã đến châu Âu một lần nữa vào tháng 4-1985 và gặp các nhân viên KGB. Phía CIA cho rằng chính Edward Lee Howard là người đã lật tẩy điệp viên tỷ đô của CIA Tolkachev. Edward Lee Howard nhanh chóng phủ nhận cáo buộc này. Sau này, cả Robert Hanssen và Aldrich Ames, những điệp viên nhị trùng từng làm việc cho KGB khi còn đang là đặc vụ CIA và FBI, cũng được cho là nằm trong số những người có khả năng đã bán thông tin về Tolkachev cho KGB.

Tolkachev bị tuyên án tử hình và xử tử ngày 24-9-1986 vì tội phản quốc và có thái độ thù địch với Nhà nước Xô viết. Gần 40 năm đã trôi qua nhưng trên thực tế người ta vẫn chưa biết rõ ai mới là thực sự là người lột chiếc mặt nạ của Tolkachev. Tuy nhiên, có một điều chắc chắn ở câu chuyện này: Kẻ phản bội cuối cùng đã bị phản bội bởi chính những người kẻ đó lựa chọn làm việc cùng!