Ban thanh tra nhân dân (TTND) và ban giám sát đầu tư cộng đồng (GSĐTCĐ) là 2 mô hình hoạt động của Mặt trận Tổ quốc cơ sở địa bàn xã, phường, thị trấn được thực hiện theo Luật đầu tư, Luật Thanh tra, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. Hoạt động của ban TTND, ban GSĐTCĐ ở nhiều địa phương đã phát huy hiệu quả tích cực. Tuy nhiên, thực tế hoạt động của các ban này vẫn còn không ít khó khăn.

Huyện Thanh Liêm có 21/21 xã, thị trấn thành lập ban TTND với tổng số 187 thành viên TTND. Theo đánh giá của lãnh đạo Ủy ban MTTQ huyện, các ban TTND xã, thị trấn trên địa bàn huyện đã thực hiện có hiệu quả chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình; nội dung thực hiện trên các lĩnh vực ngày càng cụ thể, tập trung vào các công trình xây dựng ở địa phương; những vấn đề trọng tâm, bức xúc của đời sống xã hội. Kết quả từ năm 2022 đến nay, các Ban TTND đã tổ chức giám sát 70 cuộc; phát hiện, kiến nghị với chính quyền các cấp, cơ quan có thẩm quyền 38 vụ việc, các cấp chính quyền, cơ quan chức năng xem xét, giải quyết 38/38 vụ việc (đạt 100%).

Hoạt động của Ban TTND tập trung chủ yếu vào giám sát việc thực hiện các chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước ở cơ sở. Đây là hoạt động thường xuyên của ban TTND, ban GSĐTCĐ trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, nhất là việc thực hiện các chính sách pháp luật có liên quan đến quyền và nghĩa vụ của công dân như: giám sát việc quản lý, sử dụng đất đai tại xã, thị trấn; việc thực hiện chế độ, chính sách ưu đãi đối với người có công; thu chi, quyết toán ngân sách xã, quản lý sử dụng các loại quỹ do nhân dân đóng góp, các chính sách phát triển kinh tế - xã hội (KT- XH), việc thực hiện các dự án đầu tư, các công trình xây dựng cơ bản trên địa bàn.

Cùng với đó, thực hiện tuyên truyền, vận động nhân dân tích cực tham gia giám sát các hoạt động của chính quyền, giám sát cán bộ, công chức, đảng viên; giám sát việc huy động các nguồn lực, các khoản đóng góp trong nhân dân dân, việc tổ chức và thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn,  giải quyết các đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân, tạo điều kiện cho các Ban TTND phát huy tốt vai trò đại diện quyền làm chủ của nhân dân, thực hiện quyền kiểm tra, giám sát, góp ý, vì vậy vai trò làm chủ của nhân dân ngày càng nâng cao.

Trong quá trình phát triển KT- XH, nhất là xây dựng nông thôn mới (NTM) ở Kim Bảng có nhiều công trình, dự án liên quan trực tiếp đến phát triển KT-XH, đời sống dân sinh và hạ tầng đô thị… được triển khai xây dựng. Để các công trình, dự án thực hiện đúng tiến độ, công khai, minh bạch, hiệu quả và chất lượng trong tất cả các khâu, lĩnh vực, bên cạnh việc tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp, sự giám sát chặt chẽ của các ngành chuyên môn, hoạt động của các ban GSĐTCĐ ở các xã, thị trấn có vai trò quan trọng thực hiện phương châm “giám sát toàn dân” đối với chất lượng, tiến độ thi công các công trình; việc chấp hành quy định của pháp luật về đầu tư, xây dựng, đất đai, xử lý chất thải và bảo vệ môi trường; công tác đền bù, giải phóng mặt bằng và phương án tái định canh, định cư bảo đảm quyền lợi của nhân dân; tình hình triển khai và tiến độ thực hiện các chương trình, dự án; việc thực hiện công khai, minh bạch trong đầu tư công...

Ở mỗi công trình đều có 1 ban GSĐTCĐ gồm 5- 7 thành viên được lựa chọn là đại diện các Ban TTND, các hội, đoàn thể và công dân tại nơi có công trình xây dựng. Khi các công trình, dự án trên địa bàn được triển khai, Ban GSĐTCĐ thường xuyên giám sát tại các công trình về các khâu, các bước, diễn biến thi công, kịp thời phản ánh, báo cáo với chủ đầu tư, kiến nghị với đơn vị thi công khi xảy ra những hạn chế, sai sót.

Thông qua các hoạt động tích cực của các Ban GSĐTCĐ tại các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Kim Bảng đã góp phần bảo đảm chất lượng các công trình. Nhiều công trình xây dựng liên quan trực tiếp đến phát triển KT-XH, đời sống dân sinh, hạ tầng đô thị, NTM được thực hiện như: dự án kè hồ Nam Cao, dự án đường du lịch Chùa Bà Đanh, các dự án cải tạo và nâng cấp đường trục xã, trường học… được  giám sát từ nhiều phía, trong đó có sự tham gia tích cực của các ban GSĐTCĐ. Ban GSĐTCĐ các xã, thị trấn trong huyện đã thực hiện giám sát 147 cuộc tại 75 công trình, dự án trên địa bàn huyện. Các công trình, dự án xây dựng ở cơ sở khi có sự vào cuộc ngay từ đầu của Ban GSĐTCĐ đã thực sự phát huy tốt Quy chế dân chủ cơ sở theo nguyên tắc “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”, chất lượng công trình nâng lên, giảm lãng phí nguồn lực, tạo được lòng tin của nhân dân.

Có thể thấy, trong những năm gần đây, hoạt động của các ban TTND và ban GSĐTCĐ trong toàn tỉnh ngày càng nâng cao về chất lượng, được các cấp ủy, chính quyền, cơ quan chức năng và nhân dân ghi nhận. Nhiệm kỳ qua, các ban TTND đã tổ chức giám sát được gần 700 cuộc; phát hiện và kiến nghị với chính quyền các cấp, cơ quan có thẩm quyền 152 vụ việc, giúp chính quyền cơ sở khắc phục những mặt còn hạn chế, thiếu sót trong công tác quản lý, điều hành, thực hiện nhiệm vụ phát triển KT-XH, quốc phòng, an ninh ở địa phương. 283 ban GSĐTCĐ cho từng chương trình, dự án với trên 1.700 thành viên tham gia. Các thành viên đã nâng cao tinh thần trách nhiệm, phối hợp với đơn vị tư vấn giám sát thực hiện tốt công tác giám sát, bảo đảm chất lượng, thời gian, đồng thời tuyên truyền vận động nhân dân nơi có công trình tạo điều kiện thuận lợi cho đơn vị thi công, bảo đảm công trình thi công nhanh gọn, đúng tiến độ, chất lượng. Nhiệm kỳ qua, ban GSĐTCĐ đã tổ chức giám sát được 629 công trình, dự án trên địa bàn; phát hiện, kiến nghị với chính quyền các cấp, cơ quan có thẩm quyền 190 vụ việc.

Hoạt động giám sát của các Ban GSĐTCĐ đã giúp Ban Thường trực Ủy ban MTTQ xã, phường, thị trấn nắm bắt các vấn đề tồn tại trong triển khai thực hiện các dự án, kịp thời phản ánh với chủ đầu tư giải quyết bảo đảm quy định của pháp luật, ổn định tình hình tại cơ sở, góp phần nâng cao hiệu quả trong việc xây dựng NTM, đô thị văn minh, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, đấu tranh với các biểu hiện tham nhũng, lãng phí, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý của chính quyền đối với các công trình, dự án trên địa bàn các xã, phường, thị trấn.

Thông qua hoạt động của ban TTND và ban GSĐTCĐ đã phát huy vai trò giám sát, phát hiện, kiến nghị, qua đó vai trò đại diện quyền dân chủ của nhân dân được thể hiện rõ hơn. Đồng thời, phát huy quyền giám sát, kiểm tra của quần chúng nhân dân đối với tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện chính sách, pháp luật ở cơ sở, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện nhiệm vụ giám sát của MTTQ nói chung.

Thực tế, hoạt động của ban TTND, ban GSĐTCĐ hiện còn gặp một số khó khăn, vướng mắc rất cần được cấp ủy, chính quyền, MTTQ các cấp quan tâm giải quyết. Một trong những khó khăn chủ yếu đó là tính chất hoạt động của ban TTND, ban GSĐTCĐ là hoạt động giám sát không mang tính quyền lực, không chuyên sâu; không trực tiếp xử lý đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm mà chỉ dừng lại ở việc phát hiện và kiến nghị xử lý, do vậy tính hiệu lực không cao mà phụ thuộc vào trách nhiệm giải quyết của cơ quan có thẩm quyền. Bên cạnh đó, nội dung giám sát của các ban này trải rộng trên nhiều lĩnh vực ở cơ sở, trong khi đó các thành viên của 2 ban hầu hết đều kiêm nhiệm, còn hạn chế về nghiệp vụ chuyên môn, chuyên sâu đối với một số nội dung giám sát, dẫn đến chất lượng, hiệu quả giám sát, kiến nghị nhiều nơi chưa bảo đảm.

Ở một khía cạnh khác, sự chủ động trong xây dựng kế hoạch hoạt động hằng năm, lựa chọn nội dung giám sát đúng, trúng, phù hợp của một số ban TTND chưa thường xuyên, còn phụ thuộc nhiều vào hoạt động của MTTQ, UBND cấp xã, dẫn đến còn thụ động trong triển khai thực hiện nhiệm vụ giám sát ở cơ sở. Công tác tuyên truyền, tập huấn, bồi dưỡng hiệu quả còn hạn chế; chế độ thù lao còn thấp, kinh phí hỗ trợ hoạt động ở nhiều địa phương chưa bảo đảm…  ảnh hưởng trực tiếp đến tổ chức cũng như chất lượng, hiệu quả hoạt động của các ban TTND, ban GSĐTCĐ ở cơ sở.

Thêm vào đó, cấp ủy, chính quyền ở một số địa phương chưa thường xuyên quan tâm chỉ đạo, tạo điều kiện đối với công tác TTND và nhiệm vụ GSĐTCĐ; việc xử lý, giải quyết các kiến nghị của ban TTND có đơn vị chưa kịp thời. Công tác tuyên truyền thực hiện các văn bản pháp luật về công tác TTND và GSĐTCĐ chưa được phổ biến thường xuyên, hình thức và nội dung tuyên truyền chưa phong phú dẫn đến nhận thức của các tầng lớp nhân dân về công tác TTND, hoạt động GSĐTCĐ còn hạn chế...

Ở một số địa phương, hoạt động của ban TTND còn hạn chế, nội dung, hình thức chưa có sự đổi mới, chậm được kiện toàn, củng cố về tổ chức; việc xây dựng chương trình hoạt động hằng năm, chế độ sinh hoạt tháng, quý chưa được duy trì thường xuyên ảnh hưởng đến việc nắm bắt những ý kiến, kiến nghị của nhân dân để kịp thời giám sát. Vị trí, vai trò, trách nhiệm của ban TTND ở một số nơi chưa thực sự được coi trọng và sử dụng như một công cụ giám sát của nhân dân. Công tác thi đua khen thưởng, biểu dương gương người tốt, việc tốt trong công tác này chưa được thường xuyên, kịp thời do đó chưa khuyến khích sự tham gia hưởng ứng nhiệt tình từ thành viên ban TTND…

Giám sát thông qua hoạt động của ban TTND và ban GSĐTCĐ là một trong những hình thức giám sát quan trọng của MTTQ ở cơ sở, nhằm phát huy dân chủ trực tiếp, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, góp phần tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền vững mạnh. Để phát huy hơn nữa vai trò, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của ban TTND, ban GSĐTCĐ, thời gian tới, MTTQ các cấp tiếp tục củng cố, kiện toàn thành viên các ban, bảo đảm về uy tín, sức khỏe, am hiểu chính sách, pháp luật, có kinh nghiệm về chuyên môn và xử lý tình huống thực tế; kịp thời động viên, biểu dương khen thưởng những tập thể, cá nhân tiêu biểu, đồng thời phát huy hiệu quả, kinh nghiệm từ hoạt động giám sát của ban TTND, ban GSĐTCĐ để nhân rộng, qua đó góp phần củng cố lòng tin của nhân dân, tích cực tham gia phát triển KT-XH, bảo đảm an ninh, quốc phòng tại địa phương. Thực tế cho thấy, nơi nào cấp ủy quan tâm chỉ đạo, chính quyền tạo điều kiện đối với hoạt động của ban TTND, ban GSĐTCĐ thì chất lượng hoạt động giám sát của ban TTND, ban GSĐTCĐ ở đó được nâng cao về chất lượng.

Qua thực tế hoạt động, MTTQ các cấp, ban TTND, ban GSĐTCĐ các xã, thị trấn trong tỉnh đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng hoạt động của ban TTND và ban GSĐTCĐ. Trong đó, đề nghị Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam phối hợp với các ngành chức năng tăng cường tập huấn nghiệp vụ chuyên môn, nghiệp vụ chuyên sâu về giám sát cho MTTQ các cấp nói chung và ban TTND, ban GSĐTCĐ ở cơ sở nói riêng; kịp thời sửa đổi Thông tri 25/TTr-MTTW-BTT, ngày 10/8/2017 của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam bảo đảm đồng bộ với các văn bản của Quốc hội, Chính phủ. Theo đồng chí Trần Đình Doanh, Trưởng Ban TTND xã Thanh Hương, huyện Thanh Liêm, giải pháp cốt lõi nhất để ban TTND và ban GSĐTCĐ các xã, phường, thị trấn hoạt động hiệu quả là tăng cường tập huấn, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ cũng như bảo đảm chế độ cho đội ngũ tham gia hoạt động của các ban này ở cơ sở.

Đề nghị tăng thời gian nhiệm kỳ của ban TTND là 5 năm theo nhiệm kỳ của MTTQ cấp xã bảo đảm việc chỉ đạo hoạt động. Cùng với đó, đề nghị tỉnh tiếp tục chỉ đạo quan tâm hỗ trợ, tách riêng kinh phí hoạt động của ban TTND, ban GSĐTCĐ và hướng dẫn các địa phương bố trí cân đối nguồn ngân sách cấp xã để có nguồn kinh phí bảo đảm mức hỗ trợ giám sát đầu tư của cộng đồng tối thiểu 10 triệu đồng/năm cho một xã theo quy định tại mục a, khoản 5, điều 90 Nghị định 29 của Chính phủ quy định về trình tự, thủ tục thẩm định dự án quan trọng quốc gia và giám sát, đánh giá đầu tư.                                   

Nội dung: Thu Thảo

Thiết kế: Đức Huy