Diện tích đất rừng của tỉnh hiện có trên 3.000 ha, tập trung chính tại huyện Kim Bảng và một phần ở huyện Thanh Liêm. Đây đều là rừng phòng hộ núi đá, có nguồn tài nguyên đa dạng và phong phú với nhiều loài động, thực vật. Trong đó, một số loài quý hiếm nằm trong sách đỏ quốc tế cần được bảo vệ nghiêm ngặt, cấm săn bắt, khai thác. Nổi bật, loài Voọc mông trắng nằm trong sách đỏ quốc tế có nguy cơ tuyệt chủng.

Tại buổi thảo luận “Xác định những thách thức và cơ hội trong bảo tồn dài hạn loài Vọoc mông trắng” do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN & PTNT) phối hợp với tổ chức Bảo tồn động thực vật quốc tế (FFI) tổ chức cuối năm 2023 ông Trương Quốc Hưng, Phó Giám đốc Sở NN & PTNT đã nhấn mạnh: Trách nhiệm bảo vệ nguồn tài nguyên rừng không chỉ có lực lượng chức năng, chính quyền địa phương mà cần sự tham gia của cả cộng đồng.

Nguồn tài nguyên rừng của tỉnh trên thực tế đã và đang được triển khai các biện pháp bảo vệ. Qua điều tra quần thể Voọc mông trắng tại rừng của tỉnh có 16 đàn, với tổng số 104 con, trung bình 6,5 con/đàn (lớn thứ 2 thế giới - sau Khu bảo tồn Vân Long, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình). Từ năm 2016, loài Voọc mông trắng đã được Tổ chức FFI hỗ trợ bảo vệ. Theo đó, Tổ chức FFI đã phối hợp với lực lượng kiểm lâm của tỉnh thành lập Tổ bảo vệ rừng cộng đồng gồm 4 thành viên được lựa chọn từ người dân sở tại thông thạo rừng.

Nhiệm vụ của Tổ bảo vệ rừng, thường xuyên theo dõi, kiểm tra và ngăn chặn tình trạng săn bắt động vật hoang dã, trong đó có Voọc mông trắng... Tổ bảo vệ rừng cộng đồng được tập huấn kiến thức, trang bị quần áo bảo hộ, máy định vị GPS, ống nhòm, máy ảnh… Sau thời gian được bảo vệ, theo ghi nhận quần thể Voọc mông trắng đã tăng lên về số lượng. Trong quá trình hoạt động, Tổ bảo vệ rừng cộng đồng cũng phát hiện, ngăn chặn nhiều hành vi săn bắt động, hái lượm động, thực vật rừng của người dân. Chỉ tính riêng các loại bẫy thú đã thu giữ trong rừng số lượng lên đến hàng trăm chiếc.

Ông Nguyễn Văn Biên, Tổ trưởng Tổ bảo vệ rừng cộng đồng chia sẻ: Tình trạng săn bắt thú rừng hiện nay đã giảm đáng kể so với trước đây, nhưng vẫn còn xảy ra. Các loại bẫy thú được phát hiện và thu giữ khá thường xuyên. Trong năm 2023, Tổ đã phát hiện và báo cho lực lượng kiểm lâm cứu hộ thành công thả trở lại rừng 1 cá thể Voọc mông trắng bị dính bẫy.

Cùng với Voọc mông trắng, cây chè hoa vàng (còn được gọi là hải đường hoa vàng) có tại rừng của tỉnh là loài cây đặc hữu của Việt Nam được liệt kê vào mục vô cùng nguy cấp (CR) trong sách đỏ toàn cầu của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN). Cây chè hoa vàng được coi là vị thuốc quý trong tự nhiên nên được săn tìm, dẫn đến tình trạng người dân vào rừng hái lá, hoa, kể cả đào cây về bán … Để bảo vệ cây chè hoa vàng, cần triển khai Dự án bảo tồn và phục hồi loài tại rừng của tỉnh. Hiện Tổ chức FFI đã phối hợp với Hạt Kiểm lâm liên huyện Kim Bảng – Thanh Liêm ươm giống đưa trở lại rừng.

Cùng với Voọc mông trắng rừng của tỉnh còn có các loài động vật quý như: khỉ mốc, khỉ vàng, tắc kè đá, trăn đá… Thực vật cũng rất đa dạng, gồm: Cây ba gạc vòng, bách bộ đứng, bình vôi nhị, gắm núi, gộp nếp, lan lọng sp, lan phượng vỹ, nấm đất, rau sắng, sâm cau… Để bảo vệ nguồn tài nguyên rừng của tỉnh cần triển khai đồng bộ các biện pháp, cụ thể là: Tiếp tục hỗ trợ, đào tạo cho nhóm Bảo vệ rừng cộng đồng trong công tác tuần tra, bảo vệ và giám sát các loài động, thực vật rừng; nâng cao năng lực, tập huấn chuyên sâu cho lực lượng Kiểm lâm Hà Nam và nhóm Bảo vệ rừng cộng đồng để bảo tồn loài chè hoa vàng, Voọc mông trắng và các loài động thực vật khác… Cùng với đó, tuyên truyền, nâng cao nhận thức bằng nhiều hình thức (qua hệ thống loa truyền thanh, phát tờ rơi, tuyên truyền trực quan…) cho người dân địa phương về bảo tồn tài nguyên thiên nhiên rừng; lập danh sách đối tượng chuyên vào rừng gửi các xã để tuyên truyền chuyên sâu.

Hiện công tác bảo vệ tài nguyên rừng của tỉnh vẫn còn những khó khăn, hạn chế do rừng chủ yếu là núi đá vôi, địa hình hiểm trở; lực lượng tổ tuần rừng còn mỏng (chủ yếu là Tổ quản lý rừng cộng đồng) trong khi địa bàn quản lý rộng; việc săn bắt, khai thác động, thực vật vẫn còn diễn ra, kể cả từ phía tỉnh Hòa Bình rất khó kiểm soát…

Theo ông Nguyễn Văn Cường, Hạt phó phụ trách Hạt Kiểm lâm liên huyện Kim Bảng – Thanh Liêm, cần xác định rõ việc bảo vệ rừng nói chung và tài nguyên rừng quý hiếm là trách nhiệm của cả cộng đồng. Từ đó, mỗi người dân cần nâng cao nhận thức, trách nhiệm trong bảo vệ rừng.

Được biết, về lâu dài để bảo vệ nguồn tài nguyên rừng cần thành lập Khu bảo tồn theo chủ trương của Chính phủ. Hiện Sở NN & PTNT đã làm hồ sơ thành lập Khu bảo tồn Voọc mông trắng có tổng diện tích 3.182 ha rừng trình UBND tỉnh. Đây là giải pháp mang tính lâu dài giúp bảo vệ bền vững nguồn tài nguyên, hệ sinh thái rừng của tỉnh.