“Trông lên đỉnh núi kia (thời) cao/Tinh thần cứu nước còn cao hơn nhiều/Bạn thanh niên ơi lên cao trên núi mà trông sóng vỗ Biển Đông mênh mông đất nước/Như nhắn nhủ khó khăn không lùi, mưa nắng, gian khổ, gió sương không ngại/Bạn thanh niên ơi…”… ca từ trong bài hát “Vui mở đường” (Đỗ Nhuận) vang lên trong những ngày thu tháng Tám lịch sử như thêm một lần gợi lại không khí sôi động của phong trào thanh niên “Ba sẵn sàng” thời kỳ chống Mỹ, cứu nước. 55 năm đã qua kể từ ngày khởi phát, dấu ấn phong trào “Ba sẵn sàng” vẫn vẹn nguyên, đậm sâu những mốc son chói ngời trong trang sử truyền thống của Đoàn, trong niềm tự hào của nhiều thế hệ thanh niên.

Tháng 8/1964, đế quốc Mỹ mở rộng chiến tranh ra miền Bắc, thanh niên Hà Nội, với ước nguyện cháy bỏng muốn đem sức trẻ góp phần bảo vệ Tổ quốc đã có sáng kiến phát động phong trào “Ba sẵn sàng” (Sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu dũng cảm; Sẵn sàng gia nhập các lực lượng vũ trang; Sẵn sàng đi bất cứ nơi đâu, làm bất cứ việc gì Tổ quốc cần). Từ Thủ đô, phong trào “Ba sẵn sàng” nhanh chóng lan tỏa khắp các làng quê, phố thị, nhà máy, trường học, trở thành một cao trào cách mạng, rạng ngời chất anh hùng, sức sáng tạo tuổi trẻ, trở thành mốc son trong trang sử truyền thống của các thế hệ thanh niên miền Bắc và quê hương Hà Nam. Cuối năm 1964, sau lễ phát động hưởng ứng phong trào “Ba sẵn sàng” (do Đoàn Thanh niên Lao động tỉnh Nam Hà tổ chức tại thôn Đông Nội, xã Châu Giang, huyện Duy Tiên), thanh niên 5 huyện và thị xã Hà Nam (nay là thành phố Phủ Lý) hừng hực khí thế xung phong, xung kích trên các lĩnh vực sản xuất, phục vụ chiến đấu và chiến đấu.

Với tinh thần “Sẵn sàng gia nhập các lực lượng vũ trang; sẵn sàng đi bất cứ nơi đâu, làm bất cứ nhiệm vụ gì…”, ngay sau lễ phát động, thanh niên các làng quê, phố thị, công trường, nhà máy, trường học không phân biệt lương, giáo nô nức viết đơn tình nguyện tham gia bộ đội, thanh niên xung phong tòng quân Nam tiến. Các đợt tuyển quân của Hà Nam suốt những năm đánh Mỹ, nhất là khi có phong trào thanh niên “Ba sẵn sàng” luôn hoàn thành vượt chỉ tiêu cả về số lượng, chất lượng và thời gian. Không hiếm những trường hợp thanh niên nhà con một, chưa đủ tuổi, thiếu chiều cao, cân nặng… vẫn hăng hái viết đơn tình nguyện nhập ngũ. Không ít những thầy giáo trẻ trường làng, những học sinh vừa rời ghế nhà trường phổ thông đã xếp bút nghiên lên đường Nam tiến. Nhiều thanh niên chưa được lên đường cũng tình nguyện đăng ký quân số vào các đơn vị bộ đội địa phương, tham gia huấn luyện, học tập chính trị, sẵn sàng tòng quân bổ sung lực lượng vào chiến trường B, đúng với tinh thần và khẩu hiệu hành động: “Có lệnh là đi, ra đi là đủ và đánh thắng”.

Với tinh thần “Sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu dũng cảm”, thanh niên ở nhiều địa phương hăng hái tham gia các đội “công binh nhân dân”, vận chuyển, bốc xếp hàng hóa, làm nhiệm vụ cảnh giới báo động, tháo gỡ bom mìn, sửa chữa cầu, đường… tại những trọng điểm giao thông mà ngày đêm bom đạn địch bắn phá như: Đoan Vĩ (Thanh Hải, Thanh Liêm); cầu, bến phà, nhà ga thị xã Hà Nam. Hưởng ứng phong trào “Ba sẵn sàng”, lực lượng dân quân, tự vệ các thôn xóm, nhà máy, xí nghiệp vừa sản xuất, vừa ngày đêm tích cực luyện tập sẵn sàng chiến đấu; đề cao cảnh giác, bảo mật, trừ gian, chống gián điệp, biệt kích xâm nhập, phá hoại. Thực hiện phương châm “mỗi dân quân là một chiến sĩ kiên cường, mỗi hợp tác xã, làng quê là một pháo đài”, lực lượng thanh niên xung phong đảm nhận nhiệm vụ ở các vọng gác, chòi canh báo động máy bay địch. Phong trào “Vững tay cày, chắc tay súng”, vừa sản xuất giỏi, vừa sẵn sàng chiến đấu hay diễn ra ở khắp các thôn xóm, tổ đội hợp tác, trở thành nét đẹp, biểu tượng của tuổi trẻ nông thôn thời chiến. Thanh niên nam nữ Hà Nam cũng là lực lượng nòng cốt phối hợp với các đơn vị chủ lực vừa bảo đảm giao thông thông suốt, đáp ứng yêu cầu phục vụ khẩn trương cho tiền tuyến, vừa tích cực tham gia xây dựng, củng cố hầm hào, trận địa phục vụ chiến đấu, phòng tránh tại chỗ. Lực lượng thanh niên tham gia đào đắp hàng triệu mét khối đất đá, xây dựng đường sá, công trình quốc phòng địa phương. Các xã nhỏ ven thị như: Phù Vân (Kim Bảng, nay thuộc TP. Phủ Lý); Tiên Hòa (Duy Tiên, nay là phường Lam Hạ, TP. Phủ Lý) mỗi xã có hàng chục trận địa pháo phòng không phục vụ các đơn vị bộ đội chủ lực về cắm chốt chiến đấu bảo vệ thị xã Hà Nam.

“Sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu dũng cảm”, giữa bom rơi, đạn nổ, lực lượng thanh niên Hà Nam, nhất là thanh niên các xã Phù Vân, Tiên Hòa, Đoan Vĩ, Thanh Hải… đã sát cánh cùng bộ đội chủ lực kiên cường đánh trả các đợt không kích dữ dội của không quân Mỹ. 6 đơn vị dân quân Hà Nam trong đó nòng cốt là lực lượng thanh niên, gồm: Dân quân xã Liêm Trực; Dân quân thôn Chanh Thượng (Liêm Sơn, Thanh Liêm); Dân quân xã Nguyễn Bình; Trung đội nữ dân quân thôn Bùi (Trịnh Xá, Bình Lục); Dân quân xã Đọi Sơn (Duy Tiên); Trung đội Tiến Thắng (Nhân Phúc, Lý Nhân), Trung đội tự vệ Hợp tác xã Quyết Tiến (thị xã Hà Nam) được tặng thưởng danh hiệu “Đơn vị Quyết thắng”. Liêm Sơn (Thanh Liêm) - điểm sáng của phong trào thanh niên “Ba sẵn sàng” là một trong 6 xã điển hình tiêu biểu toàn miền Bắc về công tác xây dựng lực lượng dân quân, du kích mạnh toàn diện thời kỳ chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ. Đặc biệt, gương chiến đấu dũng cảm, hy sinh oanh liệt của 10 nữ dân quân pháo phòng không Tiên Hòa - Lam Hạ (Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân) đã trở thành biểu tượng tự hào của phong trào thanh niên “Ba sẵn sàng” trên quê hương Hà Nam.

Với khẩu hiệu “vừa sản xuất vừa sẵn sàng chiến đấu”, những thời điểm không quân Mỹ tạm ngừng ném bom, thanh niên các làng quê Hà Nam lại cùng nhân dân khẩn trương bắt tay khôi phục sản xuất, là lực lượng nòng cốt, xung kích trên công trường xây dựng công trình trọng điểm: Trạm bơm Hữu Bị, Như Trác, Nham Tràng…; trong các nhà máy, xí nghiệp: cơ khí Hà Nam, cơ khí Quyết Tiến, gỗ Hà Nam, vôi đá Kiện Khê, gạch Khả Phong, đường Vĩnh Trụ…; các phong trào thâm canh, tăng năng suất lúa, tăng diện tích rau màu, các “chiến dịch trồng cây chống Mỹ, cứu nước”. Thanh niên các hợp tác xã, tổ, đội sản xuất là lực lượng nòng cốt đi đầu thực hiện chủ trương: “tiến quân vào mặt trận khoa học, kỹ thuật” trong nông nghiệp, xung kích trong cải tiến quản lý, kỹ thuật, làm thủy lợi, khử chua, làm bèo hoa dâu, trồng điền thanh… phục vụ thâm canh tăng năng suất lúa. Mỗi chi đoàn thôn, xóm đều có hàng chục mẫu điền thanh gieo trồng tận dụng trên bờ mương, trục đường. Lực lượng thanh niên tham gia vào phong trào “Mỗi người làm việc bằng hai vì đồng bào miền Nam ruột thịt”. Những khẩu hiệu hành động “Thâm canh thắng Mỹ”, “Ăn cơm tại đồng”, “Làm ngày không đủ, tranh thủ làm đêm”… tạo nên không khí thi đua sôi nổi ở từng chi đoàn, phân đoàn thanh niên thôn xóm, tổ đội sản xuất. Nội dung phong trào "Ba sẵn sàng" được cụ thể hóa thành những mô hình, chương trình hành động hừng hực khí thế: “Cánh đồng 5 tấn thắng Mỹ”, “Dũng sĩ 10 tấn bèo dâu”, “Kiện tướng nghìn khối thủy lợi”. Các chi đoàn thanh niên nông thôn xung phong đảm nhận xây dựng mô hình “Cánh đồng 5 tấn”, từng phân đoàn nhận từng khâu, từng việc, từ thủy lợi, làm đất đến làm phân, chọn giống mới, gieo mạ, chăm sóc lúa… với 100% đoàn viên kể cả những đoàn viên con nhỏ cũng hăng hái đăng ký tham gia. Chỉ trong thời gian ngắn lực lượng thanh niên các địa phương đã hoàn thành khép kín bờ vùng, bờ thửa, thông dòng hệ thống kênh mương cấp 1, 2, 3. Những “Cánh đồng 5 tấn”, “Cánh đồng 7 tấn lúa”, “Cánh đồng 10 tấn khoai”, những con đường, tuyến kênh mương, hàng cây của thanh niên Hà Nam nơi hậu phương miền Bắc mang địa danh vùng đất kết nghĩa với tiền tuyến lớn miền Nam như: Biên Hòa, Đồng Nai, Ấp Bắc… xuất hiện ngày càng nhiều, góp sức đánh thắng giặc Mỹ, chia lửa cùng đồng bào miền Nam ruột thịt.

Hơn nửa thế kỷ đã qua đi, đất nước đang vững bước trên lộ trình hội nhập, phát triển. Và âm hưởng hào hùng của phong trào “Ba sẵn sàng” sẽ mãi mãi là niềm tự hào, nguồn động lực to lớn giúp thế hệ trẻ hôm nay thêm vững vàng, tự tin trên con đường lập thân, lập nghiệp, trưởng thành, cống hiến.

Thế Vĩnh