Đã xa rồi cái thời "con trâu đi trước, cái cày theo sau"; cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, sản xuất nông nghiệp cũng đã có những bước đột phá quan trọng. Nhiều mô hình cánh đồng công nghệ cao đã hình thành và ngày càng được nhân rộng. Ở đó, người nông dân áp dụng thành tựu công nghệ, thay đổi phương thức sản xuất, làm việc trên những cánh đồng bằng phương pháp điều khiển từ xa... nhằm tối ưu hoá quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng nông sản, bảo vệ môi trường, cải thiện đời sống và làm giàu cho người nông dân.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Nông dân ta giàu thì nước ta giàu. Nông nghiệp ta thịnh thì nước ta thịnh”. Không chỉ trong đại dịch Covid-19, mà thực tiễn những năm qua đã chứng minh, nông nghiệp luôn thể hiện rõ vai trò trụ đỡ của nền kinh tế. Ở đó, người nông dân với vai trò chủ thể của quá trình sản xuất đã khẳng định sứ mệnh trong việc tạo nên những đột phá của một ngành kinh tế quan trọng này.

Cùng với sự phát triển của ngành nông nghiệp, Hà Nam đã và đang xuất hiện thế hệ nông dân thời đại mới với trình độ, kiến thức, sự năng động, dám nghĩ, dám làm, mạnh dạn đưa công nghệ vào thửa ruộng, mảnh vườn để gia tăng giá trị sản phẩm. Rất dễ để gặp những nông dân thời @ với chiếc điện thoại thông minh ứng dụng công nghệ cảm biến điều chỉnh độ ẩm, ánh sáng cho những luống hoa, cây trái. Rồi những vườn rau công nghệ cao,  máy bay phun thuốc không người lái... là thành công bước đầu của nông dân thời kỳ 4.0 khi đưa công nghệ vào quy trình sản xuất và tiêu thụ hàng hóa. Rõ ràng, nhiều nông dân Hà Nam đã nhận thức rõ xu thế tất yếu của nông nghiệp 4.0 trong thời đại toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế hiện nay. Hơn ai hết, bản thân họ nhìn rõ tiềm năng rất lớn của chuyển đổi số trong nông nghiệp khi được sự ủng hộ cao từ các bộ, ngành cho đến những doanh nghiệp công nghệ, doanh nghiệp nông nghiệp. Đặc biệt, chuyển đổi số đã mang lại nhiều kết quả tích cực không chỉ trong chất lượng, năng suất mà còn cải thiện đáng kể về cách thức quản lý, phương thức kinh doanh trong lĩnh vực nông nghiệp, đưa vị thế của người nông dân lên tầm cao mới. Nói như bà Đỗ Thị Mai Phương, Phó giám đốc HTX Dược thảo Minh Đức (xã Công Lý, Lý Nhân): Làm nông nghiệp công nghệ cao không phải là sản xuất trong nhà kính mà là sự kết hợp công nghệ vào tất cả các khâu sản xuất...

Sự chuyển đổi về tư duy đã tạo nền tảng để nông dân thêm tự tin góp sức cùng ngành nông nghiệp trong tiến trình đi lên với công nghệ số. Cùng với sự quan tâm, chỉ đạo của Chính phủ, của tỉnh và các ngành chức năng, sự chủ động, sức vươn tự thân mạnh mẽ của người nông dân chính là yếu tố quan trọng để kiến tạo công cuộc số hóa của ngành kinh tế nông nghiệp.

Theo đánh giá của Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT), chương trình chuyển đổi số đã có tác động mạnh mẽ đến các ngành kinh tế; trong đó, có sản xuất nông nghiệp. Theo đó, người dân đã mạnh dạn đưa tiến bộ khoa học - công nghệ vào các khâu sản xuất, tiêu thụ sản phẩm… Hướng đi này giúp nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị sản phẩm, tiếp cận nhanh với thị trường, người tiêu dùng.

Hợp tác xã (HTX) nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao Đồng Du (Bình Lục) là một minh chứng rõ nét trong việc áp dụng khoa học – kỹ thuật vào nhiều khâu sản xuất. Hiện, HTX có hơn 2 ha trồng nho hạ đen và nho mẫu đơn được trồng trong nhà màn với hệ thống tưới nước tiết kiệm có hẹn giờ, điều khiển kết nối bằng điện thoại thông minh. Khi bước vào thời điểm chuẩn bị thu hoạch, HTX sử dụng máy đo các chỉ số, nhất là tỷ lệ đường đảm bảo nho đạt tiêu chuẩn tốt nhất khi đưa ra thị trường. Sản phẩm khi đưa ra thị trường được dán tem nhãn truy xuất nguồn gốc… Nhờ đó, mô hình trồng nho áp dụng công nghệ của HTX đem lại hiệu quả cao. Chất lượng của sản phẩm nho hạ đen và nho mẫu đơn đủ sức cạnh tranh với những sản phẩm cùng loại trên thị trường và được người tiêu dùng đón nhận. Anh Phạm Văn Đức, Giám đốc HTX Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao Đồng Du cho biết: Việc áp dụng công nghệ số đã đem lại rất nhiều tiện ích trong quá trình sản xuất, tiêu thụ sản phẩm của HTX. Thời gian tới, HTX sẽ tiếp tục đầu tư đưa công nghệ số vào các khâu sản xuất, kiểm soát chất lượng sản phẩm… hướng tới những thị trường lớn trong nước và khu vực.    

Cũng như HTX Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao Đồng Du, nhiều mô hình sản xuất cây trồng đang đẩy mạnh áp dụng khoa học - công nghệ. Mô hình sản xuất nấm đông trùng hạ thảo của HTX Dược thảo Minh Đức (xã Công Lý, Lý Nhân) áp dụng máy móc ở hầu hết các công đoạn từ cấy phôi giống đến quá trình trồng chăm sóc. Trong nhà trồng, HTX lắp đặt máy điều hòa nhiệt độ, máy kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm bảo đảm phù hợp để cây nấm phát triển tốt nhất. Sản phẩm khi đưa ra thị trường với đầy đủ tem, nhãn truy xuất nguồn gốc in trên bao bì, nên đã tạo được lòng tin của người tiêu dùng. Hiện, sản phẩm của HTX được tiêu thụ khá mạnh trên hệ thống thương mại điện tử.

Mặc dù, mới được đầu tư xây dựng năm 2023, nhưng mô hình trồng dâu tây trong nhà màn có tổng diện tích 1.800m2 được lắp đặt hệ thống tưới nước phun sương tự động tại HTX Nông nghiệp hữu cơ Trác Văn đã bước đầu phát huy được hiệu quả. Sản phẩm chủ yếu tiêu thụ bằng kênh thương mại điện tử qua Fanpage Ichigo Farm. Chị Phạm Thị Ngọc Bé, chủ mô hình trồng dâu tây chia sẻ: Dâu tây là loại cây trồng hoàn toàn mới, có những đặc thù riêng so với sản xuất nông nghiệp chung của tỉnh. Để cây dâu tây có thể phát triển và tiếp cận được với thị trường, cơ sở đã mạnh dạn áp dụng công nghệ mới; đồng thời, đẩy mạnh các hoạt động quảng bá, giới thiệu sản phẩm ra thị trường thông qua các sàn thương mại điện tử...

Chuyển đổi số đã có những tác động mạnh mẽ và toàn diện đến các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Cũng như trồng trọt, nhiều mô hình chăn nuôi lớn của tỉnh cũng đã quan tâm đầu tư các thiết bị công nghệ hiện đại vào các quy trình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Công ty cổ phần sữa và giống bò sữa Mộc Bắc (xã Mộc Hoàn, thị xã Duy Tiên) là một trong những đơn vị điển hình hoạt động theo quy trình khép kín bằng công nghệ số, từ khâu sản xuất, chế biến, đến khâu tiêu thụ sản phẩm. Việc  chế biến thức ăn cho bò sữa cũng được tính toán trên máy tính để có công thức tốt nhất về dinh dưỡng, như: tỷ lệ thức ăn xanh, thức ăn tinh, khoáng chất… Quá trình sinh sản của đàn bò sữa cũng được cài đặt và theo dõi chu kỳ động dục, thụ tinh, dự kiến ngày sinh trên máy vi tính có độ chính xác cao - đây là khâu quyết định đối với chăn nuôi bò sữa. Về nhiệt độ trong chuồng nuôi bò sữa cũng được cài đặt tự động ở mức dưới 30oC (do bò sữa có xuất xứ từ vùng ôn đới), khi nền nhiệt lên cao hệ thống quạt, phun sương tự động hoạt động. Đặc biệt, chất lượng sữa được quản lý bằng phần mềm vi tính. Mỗi con bò sữa trong trang trại đều được gắn mã số riêng thuận tiện cho việc theo dõi, cập nhật thông tin. Đơn vị lắp đặt 12 camera trong khu trang trại giúp theo dõi, giám sát toàn bộ các khâu sản xuất… Ngay việc dọn chuồng trại chăn nuôi cũng được sử dụng máy vét tự động… Toàn bộ lượng sữa bò tươi từ trang trại của công ty sản xuất được chế biến thành các sản phẩm cung cấp ra thị trường, như: Sữa tươi thanh trùng, sữa chua uống, sữa chua nếp cẩm, sữa chua trắng…

Ông Nguyễn Văn Can, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Giám đốc công ty cho biết: Từ cách quản lý và áp dụng công nghệ số vào quá trình sản xuất đã tạo ra sản phẩm chất lượng. Sản phẩm sữa của doanh nghiệp được bán toàn bộ thông qua các chuỗi cửa hàng, siêu thị và trên trang thương mại điện tử. Áp dụng công nghệ số đem lại hiệu quả rất lớn, khi chi phí sản xuất được giảm tối đa, chất lượng sản phẩm duy trì ổn định ở mức cao…

Thực tế đã chứng minh các mô hình sản xuất áp dụng công nghệ số trên địa bàn tỉnh đem lại hiệu quả cao. Giá trị sản xuất trên diện tích canh tác tăng lên gấp hơn 10 lần so với sản xuất truyền thống. Diện tích trồng nho cho giá trị vượt 1 tỷ đồng/ha/năm. Lượng lao động giảm trên 60% so với làm thủ công, phù hợp quá trình chuyển đổi lao động khu vực nông thôn hiện nay. Ông Trương Quốc Hưng, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết: Ngành nông nghiệp đã và đang tích cực thúc đẩy áp dụng công nghệ số vào quá trình sản xuất nhằm tạo bước phát triển mới trong sản xuất...

Có thể khẳng định, những kết quả đã đạt được trong công cuộc số hóa của ngành nông nghiệp những năm qua là không thể phủ nhận. Tuy nhiên,  theo ông Trương Quốc Hưng, bên cạnh những kết quả đã đạt được, chuyển đổi số trong sản xuất nông nghiệp chưa đạt kết quả như kỳ vọng, vẫn còn không ít khó khăn do một bộ phận nông dân chưa thay đổi nhận thức, cách làm việc, chưa chuyển “từ ruộng lên không gian số”. Bên cạnh những rào cản từ hạ tầng cơ sở cho sự phát triển, chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng quá trình số hóa là một thách thức không nhỏ... Do vậy, để thực hiện thành công công cuộc chuyển đổi số của tỉnh; hướng tới nền kinh tế số phát triển toàn diện và bền vững, thời gian tới, các ngành, địa phương trong tỉnh cần quan tâm đến chính sách  đầu tư, phát triển hạ tầng số; đồng thời, nâng cao trình độ người nông dân về chuyển đổi số.

Nói cách khác, muốn xây dựng một nền nông nghiệp thông minh, thịnh vượng, phải hình thành được tầng lớp nông dân 4.0 với đầy đủ kiến thức, kỹ năng hòa nhập với xu thế chung của sự phát triển. Theo đó, mỗi người nông dân, nhất là nông dân trẻ cần nhận thức đầy đủ về vai trò chủ thể của mình trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Từ đó, học hỏi, nâng cao trình độ, mạnh dạn thay đổi phương thức canh tác, chủ động tiếp cận, ứng dụng khoa học công nghệ mới vào sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Người nông dân cần coi sự thích ứng với sự phát triển của khoa học công nghệ là đòi hỏi tự thân trong quá trình sản xuất nông nghiệp, tạo sức vươn mạnh mẽ để bắt kịp dòng chảy của công nghệ số. Tuy nhiên, để có những nông dân 4.0, cần có sự quan tâm sâu sắc của chính quyền địa phương, các sở, ngành chức năng. Qua đó, khuyến khích nông dân tận dụng tốt nhất cơ hội mà cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang có những tác động mạnh mẽ đến các ngành kinh tế trong nước nói chung và trong tỉnh nói riêng.

 Đồng chí Nguyễn Đức Vượng, TUV, Phó Chủ tịch UBND tỉnh cũng đã nhấn mạnh: Chuyển đổi số trong nông nghiệp được coi là tất yếu, là giải pháp đột phá để giải bài toán năng suất, phát triển bền vững và luôn nhận được sự quan tâm, ưu tiên hàng đầu của Đảng và Nhà nước... Tại Nghị quyết số 30/NQ-CP ngày 07/3/2017, Chính phủ đã đặt ra các giải pháp trọng tâm để thúc đẩy phát triển nông nghiệp công nghệ cao, trong đó chỉ đạo dành ít nhất 100 nghìn tỷ đồng nguồn vốn huy động từ các ngân hàng thương mại nhà nước để cho vay phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sạch với lãi suất phù hợp, thấp hơn so với lãi suất thị trường. Đặc biệt,  nông nghiệp cũng được xác định là 1 trong 8 lĩnh vực được nhấn mạnh ưu tiên chuyển đổi số được đề cập tại Quyết định số 749/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt “Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Trọng tâm của Hà Nam trong những năm tới là phát triển nông nghiệp công nghệ cao theo hướng chú trọng nông nghiệp thông minh, nông nghiệp chính xác, tăng tỷ trọng của nông nghiệp công nghệ số trong nền kinh tế. Mục tiêu của ứng dụng công nghệ số là đẩy nhanh tiến trình tự động hóa các quy trình sản xuất, kinh doanh; quản lý, giám sát nguồn gốc, chuỗi cung ứng sản phẩm, bảo đảm nhanh chóng, minh bạch, chính xác, an toàn, vệ sinh thực phẩm.

Chuyển đổi số trong nông nghiệp là xu hướng tất yếu trong bối cảnh hội nhập hiện nay. Chuyển đổi số sẽ giúp khắc phục những hạn chế về chất lượng sản phẩm, kết nối thị trường, xây dựng thương hiệu… để từ đó hình thành nền nông nghiệp hiện đại, đem lại giá trị, thu nhập cao cho người nông dân. Và đó cũng là những mục tiêu mà ngành nông nghiệp Hà Nam hướng tới.

Thực hiện: Minh Thu – Mạnh Hùng Thiết kế: Đức Huy