Làng tôi ngày trước có hai cây gạo rất to trước cổng làng. Theo lời kể của các cụ cao niên, trước cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền mùa thu năm 1945, khi cán bộ Việt Minh bí mật về làng hoạt động, đêm tối, hình ảnh hai cây gạo sừng sững trước cổng làng chính là "cột mốc" quan trọng để mọi người nhận biết đường đi chính xác nhất. Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, rồi đế quốc Mỹ nổ ra, biết bao thế hệ những người con ưu tú của quê hương tình nguyện lên đường chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Bao năm rời xa quê, có người anh dũng ngã xuống nơi chiến trường ác liệt, người trở về trước sự đổi thay đến ngỡ ngàng của quê hương chỉ tâm niệm, nơi nào có hai cây gạo to nơi đầu làng, nơi ấy chính là làng mình, nơi ấy có ngôi nhà nhỏ mái ngói đơn sơ, có người thân, có hàng xóm láng giềng đang ngóng đợi.

Với bọn trẻ, không chỉ hai cây gạo đầu làng, mà cả hàng gạo dài trên đường ra đồng gắn với biết bao ký ức tuổi thơ vô tư, trong sáng. Rất kỳ lạ, bao năm gắn bó, đi qua biết bao mùa hoa, vậy mà năm nào cũng vậy, tháng ba về mọi người đều bất ngờ trước màu đỏ rực rỡ giữa nền trời cao xanh của hoa gạo. Cũng như nhiều loài cây khác, mùa đông cây gạo khẳng khiu, trụi lá. Xuân sang, sự đổi thay âm thầm nhưng hết sức mãnh liệt của cây gạo chẳng mấy ai quan tâm, nhận biết. Chỉ biết, vào một ngày tháng ba, trong tiết xuân ấm áp, bất ngờ nhìn lên, hoa gạo đã nở dày khắp các cành cây, đỏ rực một khoảng trời. Thân cây gạo xù xì, lại có những chiếc gai lớn, vì vậy, để có hoa chơi bọn trẻ đành "ngậm ngùi" nhặt hoa rụng. Những bông hoa gạo rơi xuống thảm cỏ xanh thường không bị nát cánh, bọn trẻ nhặt lên kết thành vòng đeo cổ, sau đó đuổi nhau, hò hét, cười vui í ới. Với người lớn, ngày trước, những mùa hoa gạo luôn song hành cùng nỗi lo vụ chiêm mới bắt đầu mà gạo trong thùng đã cạn ...

Đã qua rồi thời kỳ gian khó, qua rồi cảnh "đói nghèo xơ xác quanh năm", làng quê chuyển mình đổi mới, số lượng cây gạo giờ cũng ít đi nhiều; phần vì lâu năm cây bị sâu, bị đổ do gió bão; phần vì chặt hạ để mở rộng đường, xây dựng các công trình phúc lợi ... Nhưng tháng ba về, những cây gạo còn lại vẫn nở hoa đỏ rực giữa cánh đồng lúa xuân xanh mướt. Nhìn hoa gạo đỏ rực trên cây, hay rơi dưới thảm cỏ lòng có chút gì đó bâng khuâng, như vấn vương thương nhớ những kỷ niệm đã qua, lại như mong chờ hy vọng vào những gì đang tới ...

Kiên cường như những người nông dân chất phác, lương thiện, thật thà, qua bão giông, nắng lửa tháng ba về hoa gạo lại nở đỏ rực rỡ, tô đẹp cảnh sắc bình yên, tô đẹp tình yêu cùng sự gắn bó mật thiết giữa cây cỏ, thiên nhiên và con người nơi làng quê yêu dấu.

Phạm Hiền