Theo đánh giá của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), năm 2024, với mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý quy hoạch và thực hiện xây dựng NTM theo quy hoạch, nâng cao đời sống kinh tế - xã hội nông thôn gắn với quá trình đô thị hoá, các xã trong tỉnh đã tích cực triển khai thực hiện rà soát, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch xây dựng NTM theo quy định và phù hợp với tình hình thực tế của địa phương; điều chỉnh, bổ sung các quy hoạch sản xuất trong đồ án quy hoạch xã NTM gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp và quy hoạch của huyện, tỉnh giai đoạn 2021-2030; đồng thời, tập trung nguồn lực tiếp tục duy trì, nâng cao chất lượng, hoàn thiện các tiêu chí NTM, đáp ứng yêu cầu theo Bộ tiêu chí giai đoạn 2021-2025.

Theo ông Ngô Mạnh Ngọc, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT, tính đến ngày 30/6/2024, tổng nguồn vốn huy động để thực hiện Chương trình xây dựng NTM trong năm 2024 của tỉnh ước đạt 1.241.628 triệu đồng, trong đó ngân sách tỉnh 516.797 triệu đồng, ngân sách huyện 336.923 triệu đồng, ngân sách xã 156.340 triệu đồng, nhân dân đóng góp 193.135 triệu đồng, vốn doanh nghiệp, HTX 7.120 triệu đồng, vốn lồng ghép 7.900 triệu đồng và vốn khác 23.413 triệu đồng…

Nhờ đó, hạ tầng kinh tế - xã hội đã được các địa phương tiếp tục đầu tư, nâng cấp, làm mới tương đối đồng bộ. Nhiều mô hình phát triển sản xuất có hiệu quả được nhân rộng. Chính sách an sinh, phúc lợi xã hội được bảo đảm, an ninh, trật tự an toàn xã hội ở nông thôn ổn định. Đến nay, cơ bản các xã đã thực hiện tốt công tác duy trì, nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM và đang nỗ lực hoàn thiện các chỉ tiêu, tiêu chí NTM nâng cao và NTM kiểu mẫu theo Bộ tiêu chí giai đoạn 2021-2025.

Một số xã đăng ký đạt chuẩn NTM nâng cao năm 2024 đến nay cơ bản đáp ứng đầy đủ các điều kiện và đạt 18/19 tiêu chí NTM nâng cao như: Thanh Phong (Thanh Liêm); Trung Lương (Bình Lục), Tiên Ngoại và Tiên Sơn (thị xã Duy Tiên). Hai xã đăng ký đạt NTM kiểu mẫu năm 2024 Hoàng Tây (Kim Bảng) và Đinh Xá (TP Phủ Lý) đến nay cũng cơ bản bảo đảm đạt chuẩn các tiêu chí NTM kiểu mẫu giai đoạn 2021-2025.

Là một trong những xã đăng ký đạt chuẩn NTM nâng cao năm 2024, trong điều kiện nguồn thu cân đối ngân sách nhà nước trên địa bàn hết sức khó khăn, nhưng với quyết tâm hoàn thành mục tiêu đã đề ra, ngay từ đầu năm 2024, xã Văn Lý (Lý Nhân) đã triển khai, thực hiện đồng bộ các giải pháp, phù hợp với từng chỉ tiêu, tiêu chí. Để đạt tiêu chí giao thông, Văn Lý đã huy động tối đa các nguồn lực có thể khai thác cả hỗ trợ của Nhà nước cấp trên, ngân sách địa phương, từ nguồn xã hội hóa…

Trong năm 2024, xã hoàn thiện, nâng cấp, cải tạo gần 1 km đường giao thông, bảo đảm 100% các tuyến đường giao thông nông thôn được cứng hóa bằng trải nhựa, bê tông. Đồng thời, triển khai làm gờ giảm tốc, lắp đặt biển báo trên các tuyến đường giao thông. Đến nay 95,8% tuyến đường trục xã và 100% đường trục thôn được trồng cây xanh, điện chiếu sáng… bảo đảm sáng – xanh – sạch – đẹp. Với đường trục chính nội đồng cũng đã được địa phương cứng hóa toàn bộ, đáp ứng yêu cầu phục vụ sản xuất. Tiêu chí thu nhập được xác định khá khó khăn do địa phương chủ yếu thuần nông.

Để nâng cao thu nhập cho người dân, xã tập trung nhân rộng các mô hình sản xuất có hiệu quả, như: Trồng ổi lê đạt tiêu chuẩn  VietGap, đẩy mạnh cơ giới hóa trong các khâu sản xuất lúa… Cùng với đó, tạo điều kiện để lao động trẻ tham gia làm công nhân cho các doanh nghiệp trong khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh; đào tạo nghề, giải quyết việc làm thường xuyên cho lao động nông thôn… Qua rà soát, xã cơ bản đạt tiêu chí thu nhập theo Bộ tiêu chí xây dựng NTM nâng cao giai đoạn 2021 – 2025. Để hoàn thành chỉ tiêu tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế, chỉ tính riêng trong tháng 6/2024, xã Văn Lý đã phát triển được trên 500 thẻ bảo hiểm y tế tự nguyện, nâng tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế đạt trên 93%...

Ông Vũ Văn Cao, Chủ tịch UBND xã Văn Lý khẳng định: Thời gian tới, xã sẽ tập trung hoàn thành các chỉ tiêu, tiêu chí chưa đạt trong xây dựng NTM nâng cao. Trong đó, chú trọng đến bảo đảm thu nhập bình quân đầu người, nâng tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế lên 95%, bảo đảm vệ sinh môi trường nông thôn… Với tiến độ thực hiện như hiện nay, đến hết năm 2024, Văn Lý sẽ bảo đảm hoàn thành toàn bộ các chỉ tiêu, tiêu chí và được công nhận đạt chuẩn NTM nâng cao.

Năm 2024, huyện Lý Nhân có 5 xã đăng ký đạt chuẩn NTM nâng cao. Cùng với xã Văn Lý, các xã: Phú Phúc, Nhân Mỹ, Nhân Nghĩa, Chân Lý cũng đã đạt từ 14 – 16/19 tiêu chí, 63 – 66/75 chỉ tiêu. Theo bà Đỗ Thị Thu Hòa, Trưởng phòng NN & PTNT huyện Lý Nhân, các xã đăng ký đạt chuẩn NTM nâng cao năm 2024 đang tập trung hoàn thành các tiêu chí, chỉ tiêu và từng bước hoàn thiện hồ sơ trình các cấp, ngành thẩm định.

Về phía Ban Chỉ đạo xây dựng NTM của huyện định kỳ hằng tháng giao ban với các địa phương, nắm bắt kết quả đã thực hiện. Đồng thời, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện các chỉ tiêu, tiêu chí cơ sở đang gặp phải. Qua đánh giá, các địa phương trong huyện đăng ký năm nay sẽ hoàn thành được những tiêu chí xây dựng NTM nâng cao.

Cũng như Lý Nhân, đến thời điểm này, 3 xã đăng ký đạt chuẩn NTM nâng cao năm 2024 của huyện Bình Lục cũng đều đạt từ 15 – 16/19 tiêu chí, 69 – 72 chỉ tiêu. Theo ông Đỗ Thế Trọng, Trưởng phòng NN&PTNT huyện Bình Lục, các xã được lựa chọn đăng ký đạt chuẩn NTM nâng cao năm nay đều được xét căn cứ vào khả năng hoàn thành ở mức cao. Hiện phần lớn chỉ tiêu, tiêu chí khó đều đã cơ bản hoàn thiện. Tuy nhiên, để hoàn thành xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu theo hướng bền vững, vẫn còn một số những khó khăn, vướng mắc cần tháo gỡ.

Nhìn lại chương trình xây dựng NTM, NTM nâng cao và NTM kiểu mẫu của tỉnh những năm qua có thể khẳng định, chương trình đã đạt được những kết quả tích cực. Các phong trào thi đua “Chung sức xây dựng NTM” và cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng NTM, đô thị văn minh” đã tạo những hiệu ứng tích cực. Nhiều mô hình phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường... trong xây dựng NTM được xây dựng và nhân rộng, như: mô hình thu gom, phân loại rác thải tại hộ gia đình, mô hình tuyến hoa, cây xanh; mô hình liên kết trong sản xuất nông nghiệp. Nhờ đó phong trào vệ sinh đường làng, ngõ xóm bảo đảm cảnh quan, môi trường trong khu dân cư, trồng hoa, cây xanh dọc các tuyến đường giao thông, trường học, khu dân cư được quan tâm, góp phần tạo cảnh quan môi trường sáng - xanh - sạch - đẹp.

Đặc biệt, phong trào xã hội hóa trong xây dựng nhà văn hóa (NVH) thôn, xây dựng cổng làng, lắp camera an ninh trên các tuyến đường và phong trào hiến đất làm đường... đã ngày càng lan tỏa, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức của cán bộ, đảng viên và nhân dân về Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM. Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả đã đạt được, chương trình hiện cũng đang gặp không ít khó khăn do những yếu tố khách quan, chủ quan; tiến độ xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu theo bộ tiêu chí giai đoạn 2021 – 2025 vì thế cũng bị ảnh hưởng.

Lý giải nguyên nhân của vấn đề này, theo ông Nguyễn Hải Đăng, Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn (Sở NN&PTNT tỉnh) là do, việc hoàn thành các tiêu chí thực hiện theo bộ tiêu chí mới (giai đoạn 2021-2025) đối với nhiều xã được công nhận NTM kiểu mẫu theo bộ tiêu chí giai đoạn 2015 – 2020 diễn ra còn khá chậm; có đến hơn 70% số xã đạt chuẩn NTM giai đoạn 2015 – 2020 chưa hoàn thành được các tiêu chí xây dựng NTM, NTM nâng cao giai đoạn 2021 – 2025. Đến thời điểm này, mới có duy nhất xã Xuân Khê hoàn thành xây dựng thôn thông minh. Nhiều xã đăng ký đạt chuẩn NTM nâng cao năm 2024 có các tiêu chí chưa đạt còn khá cao, bình quân từ 2 – 4 tiêu chí trở lên…

Cùng với đó, công tác tuyên truyền, vận động nhân dân giữ gìn cảnh quan môi trường ở một số địa phương có thời điểm chưa được quan tâm thường xuyên, việc thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt phát sinh chưa triệt để, một số bể chứa, trung chuyển rác thải sinh hoạt gây ô nhiễm môi trường, nhiều tuyến đường hoa, cây xanh không được chăm sóc; việc duy trì, nhân rộng các mô hình đường hoa, cây xanh, cũng như tạo cảnh quan môi trường theo hướng sáng - xanh - sạch - đẹp chưa được quan tâm đúng mức.

Một số công trình hạ tầng như đường giao thông, nhà văn hóa xã, nhà văn hóa thôn, trường học ở một số xã chưa được quan tâm đầu tư nâng cấp, sửa chữa do thiếu kinh phí. Nhiều địa phương chưa chú trọng quy hoạch vùng sản xuất tập trung gắn với sản phẩm chủ lực, nhân rộng mô hình phát triển sản xuất có hiệu quả, việc xây dựng thương hiệu sản phẩm chưa được quan tâm chú trọng, dẫn đến thị trường đầu ra cho các sản phẩm nông nghiệp còn gặp khó khăn. Một số xã mức độ duy trì, nâng cao chất lượng và hoàn thiện các tiêu chí NTM, NTM nâng cao chưa thực sự quyết liệt.

Các xã NTM kiểu mẫu đến nay chưa hoàn thiện bảo đảm 4 quy định xã NTM kiểu mẫu giai đoạn 2021-2025, có xã chỉ tiêu NTM, NTM nâng cao còn đạt ở mức thấp (xã Nguyễn Úy đạt chuẩn 16 tiêu chí xã NTM, NTM nâng cao; xã Thanh Tâm đạt chuẩn 17 tiêu chí NTM, 16 tiêu chí NTM nâng cao). Công tác duy trì nâng cao và hoàn thiện các tiêu chí huyện NTM còn chậm; một số chỉ tiêu huyện NTM các huyện chưa đạt tập trung ở tiêu chí môi trường, chất lượng môi trường sống. Đặc biệt tiến độ thực hiện Đề án xây dựng huyện đạt chuẩn NTM nâng cao của huyện Bình Lục còn chậm so với yêu cầu. Hiện, huyện Bình Lục mới đạt chuẩn 7/9 tiêu chí huyện NTM và 4/9 tiêu chí huyện NTM nâng cao.

Theo ông Ngô Mạnh Ngọc, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT, nguyên nhân của những khó khăn, tồn tại trên chủ yếu là do một số chỉ tiêu, tiêu chí của Bộ tiêu chí NTM giai đoạn 2021- 2025 được bổ sung thêm và yêu cầu cao hơn so với Bộ tiêu chí NTM giai đoạn 2016-2020, đặc biệt là các chỉ tiêu, tiêu chí về tổ chức sản xuất, y tế, môi trường, chất lượng môi trường sống... Bởi đây là những tiêu chí khó đòi hỏi nguồn lực lớn để thực hiện trong khi hầu hết các địa phương đều gặp rất nhiều khó khăn trong việc huy động nguồn vốn thực hiện chương trình.

Thêm nữa, đội ngũ cán bộ cơ sở, nhất là cán bộ phụ trách NTM cấp xã thường xuyên bị xáo trộn, thay đổi, nên còn lúng túng trong việc tham mưu, triển khai thực hiện trên địa bàn. Đặc biệt, có thời điểm do thực hiện chủ trương sáp nhập địa giới hành chính cấp xã nên một số địa phương chưa tập trung cao trong công tác chỉ đạo thực hiện xây dựng NTM…

Trao đổi về vấn đề nay, ông Đỗ Thế Trọng, Trưởng phòng NN & PTNT huyện Bình Lục cũng chia sẻ: Cái khó nhất hiện nay đối với Bình Lục vẫn là nguồn kinh phí để hoàn thành các tiêu chí; nhất là trong điều kiện thu ngân sách hằng năm từ kinh tế trên địa bàn của các địa phương đều thấp, không đủ chi thường xuyên, chủ yếu trông chờ vào hỗ trợ của ngân sách cấp trên.

Để tiếp tục hoàn thành các tiêu chí NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu giai đoạn 2021 - 2025; phấn đấu năm 2024 công nhận thêm từ 8 - 10 xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 01 xã đạt NTM kiểu mẫu; cơ bản các xã hoàn thiện các tiêu chí NTM theo Bộ tiêu chí giai đoạn 2021 - 2025… có rất nhiều vấn đề được đặt ra, đòi hỏi phải có sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị và  cộng đồng trách nhiệm của các doanh nghiệp cùng người dân.

Xây dựng NTM là một chương trình dài hơi, đòi hỏi nguồn lực đầu tư lớn. Vì vậy, trong bối cảnh nền kinh tế còn nhiều khó khăn như hiện nay, thì việc huy động nguồn lực để hoàn thành các mục tiêu, tiêu chí theo bộ tiêu chí NTM giai đoạn 2021-2025 thực sự khó khăn đối với cấp ủy, chính quyền các cấp. Tuy nhiên, khó không có nghĩa là không làm được.

Theo đồng chí Nguyễn Đức Vượng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh, muốn tháo gỡ khó khăn, trước tiên, các địa phương cần phải hiểu mục tiêu của Chương trình xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 đặt ra không chỉ xây dựng kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất, các thiết chế cứng mà chú trọng nhiều đến phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc nông thôn; phát huy văn hóa truyền thống; nâng cao năng lực cộng đồng dân cư ở nông thôn. Chương trình chính là sự kết hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa kinh tế, văn hóa và xã hội trên địa bàn nông thôn. Vì vậy, cùng với việc tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền về Chương trình xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025, các địa phương cần thực hiện hiệu quả phong trào thi đua “Chung sức xây dựng NTM” và cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng NTM, đô thị văn minh”.

Đặc biệt, cần phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng NTM. Đồng thời, tiếp tục triển khai hiệu quả Kế hoạch số 2292/KH-UBND, ngày 27/11/2023 của UBND tỉnh về thực hiện Chương trình xây dựng NTM năm 2024 và các chương trình, đề án, kế hoạch chuyên đề đã được UBND tỉnh phê duyệt phục vụ Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2021-2025…

Riêng đối với các ngành chức năng, cần thường xuyên kiểm tra, hướng dẫn, đôn đốc tiến độ thực hiện các tiêu chí xã NTM, xã NTM nâng cao; huyện NTM, huyện NTM nâng cao giai đoạn 2021-2025, nhất là đối với các xã đăng ký đạt chuẩn NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu năm 2024. Tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại ngành nông nghiệp, phát triển nền nông nghiệp toàn diện theo hướng hiện đại gắn với phát triển các ngành công nghiệp, ngành nghề, dịch vụ, tạo việc làm tăng thu nhập, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn gắn với việc triển khai thực hiện có hiệu quả Chương trình OCOP…

Cũng theo đồng chí Nguyễn Đức Vượng, để hoàn thành các tiêu chí khó về hạ tầng kỹ thuật, môi trường, BHYT, tổ chức sản xuất…thời gian tới, các địa phương cần tập trung, chỉ đạo, xử lý dứt điểm tình trạng vứt rác thải sinh hoạt ngoài bể chứa, bể trung chuyển, trên các tuyến kênh mương tại các địa phương, xây dựng và nhân rộng các mô hình cảnh quan môi trường nông thôn theo hướng xanh - sạch- đẹp; thực hiện đồng bộ các biện pháp xử lý môi trường tại các làng nghề, các khu chăn nuôi tập trung, cụm công nghiệp; tiếp tục phát động phong trào toàn dân tham gia xây dựng nông thôn theo hướng “sáng - xanh - sạch – đẹp”. Đồng thời, tập trung huy động đa dạng hóa các nguồn vốn và tiếp tục vận động người dân tham gia đóng góp để duy trì, nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM, NTM nâng cao hướng tới xây dựng xã NTM kiểu mẫu…  Tuy nhiên, để chương trình xây dựng NTM năm 2024 đạt mục tiêu đề ra, thời gian tới, tỉnh cần ưu tiên nguồn lực cho các địa phương thực hiện. Ngoài nguồn vốn ngân sách được cấp trực tiếp từ chương trình, các địa phương cần tăng cường huy động, lồng ghép nguồn vốn các chương trình dự án khác thực hiện trên địa bàn theo nguyên tắc ưu tiên huy động, khai thác tối đa nguồn lực trực tiếp tại địa phương, các nguồn vốn hỗ trợ của cơ quan, tổ chức, nguồn huy động của cộng đồng, cá nhân để hỗ trợ và tạo thuận lợi thực hiện hoàn thành mục tiêu đặt ra theo kế hoạch đạt chuẩn giai đoạn 2021-2025.

Thực hiện: Minh Thu – Mạnh Hùng. Ảnh: Mạnh Hùng

Thiết kế: Đức Huy