Ngày 9/11, tại Hà Nội, Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam tổ chức Lễ tiếp nhận khối tài liệu, hiện vật của giáo sư Hoàng Phê do gia đình hiến tặng.

Sự kiện được tổ chức nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh giáo sư Hoàng Phê (1919-2019), nguyên Chủ tịch đầu tiên của Hội ngôn ngữ học Việt Nam.

Tại lễ tiếp nhận, đại diện gia đình giáo sư Hoàng Phê đã trao tặng Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam hơn 2.000 tài liệu, hiện vật, bao gồm hơn 400 bức thư, hơn 200 bản thảo sách, các bài viết, tham luận, sổ ghi chép, sách chuyên môn, công văn, kỷ vật... Đây đều là những "vật chứng biết nói" kể về những câu chuyện, về lịch sử cuộc đời của giáo sư Hoàng Phê.

Phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Văn Huy, Giám đốc chuyên môn Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam chia sẻ lễ tiếp nhận diễn ra đúng dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh giáo sư Hoàng Phê, là dịp để chúng ta cùng nhìn nhận lại những cống hiến không biết mệt mỏi, những đóng góp to lớn của ông cho ngành ngôn ngữ Việt Nam.

Bộ sưu tập tài liệu-hiện vật của giáo sư Hoàng Phê không chỉ phản ánh cuộc đời và sự nghiệp của ông, mà còn là nguồn tư liệu có giá trị để tìm hiểu về lịch sử phát triển của Viện Ngôn ngữ và của ngành ngôn ngữ học ở Việt Nam.

Trong bộ sưu tập này có nhiều tài liệu quý, như cuốn sổ ghi chép tỉ mỉ về công tác xây dựng, đào tạo cán bộ cho Viện Ngôn ngữ học thuở ban đầu, hay sưu tập băng cassette dùng học tiếng Anh, sách vở học tiếng Hán, tiếng Nga từ năm 1954...

Hơn 200 bản thảo sách, bản thảo bài viết về từ điển tiếng Việt, từ điển vần, chuẩn chính tả, ngữ nghĩa... đều là minh chứng cho quá trình lao động khoa học miệt mài cùng sự trăn trở của ông với tiếng mẹ đẻ.

Hàng trăm bức thư của độc giả góp ý cho cuốn "Từ điển tiếng Việt," thư trao đổi giữa giáo sư Hoàng Phê với đồng nghiệp trong và ngoài nước... cho thấy đằng sau mỗi công trình khoa học là cả hành trình gian nan và lao động kiên trì của nhà khoa học.

Trong khối tài liệu, hiện vật được gia đình giáo sư Hoàng Phê trao tặng lần này còn có sưu tập tài liệu về vấn đề chữ quốc ngữ rất phong phú, đặc biệt trong đó có bản thảo “Vấn đề cải cách chữ quốc ngữ” dài 32 trang gửi Ban vận động Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất năm 1946. Đây là vấn đề mà Giáo sư Hoàng Phê dành nhiều tâm huyết nghiên cứu từ khi còn dạy học ở Sài Gòn.

“Khối tài liệu này cũng giúp những nhà nghiên cứu ngôn ngữ học làm sáng tỏ hơn nhiều vấn đề chuyên môn trong thời gian tới, đồng thời là di sản chung để tìm hiểu về lịch sử đất nước, lịch sử dân tộc qua cuộc đời một con người," phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Văn Huy nhấn mạnh.

Giáo sư Hoàng Phê (1919-2005) sinh ra tại tỉnh Quảng Nam. Từ một giáo viên dạy học tư ở Sài Gòn, theo tiếng gọi của cách mạng, suốt những năm kháng chiến chống Pháp ông hoạt động tích cực trong ngành tuyên huấn, giáo dục và công tác thanh niên. Nhưng ngôn ngữ học mới là đam mê suốt cuộc đời ông.

Từ thập niên 40 của thế kỷ trước, ông đã quan tâm nghiên cứu vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ. Tháng 10/1959, ông được giao nhiệm vụ xây dựng tổ Ngôn ngữ (thuộc Viện Văn học), nay là Viện Ngôn ngữ học, vì thế về sau ông được coi là một trong những người có công “khai sinh lập Viện."

Giáo sư Hoàng Phê có đóng góp quan trọng trong việc xây dựng và phát triển ngành Ngôn ngữ học ở Việt Nam nửa sau thế kỷ 20, nhất là trong lĩnh vực Từ điển học.

Công trình "Từ điển tiếng Việt" do ông chủ biên, xuất bản lần đầu năm 1988, đến nay vẫn được coi là công trình mẫu mực và đáng tin cậy. Bằng việc ứng dụng lý thuyết mới trong ngôn ngữ học và đưa tin học vào biên soạn từ điển, ông cho ra đời nhiều công trình có giá trị.

Theo giáo sư, tiến sỹ khoa học Lý Toàn Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học Việt Nam, nhờ kết quả nghiên cứu từ cụm công trình: "Logic-ngôn ngữ học" (1989), "Từ điển chính tả" (1995), "Từ điển vần" (1996), "Chính tả tiếng Việt" (1999) của giáo sư Hoàng Phê, công tác biên soạn từ điển tiếng Việt đã thay đổi cơ bản về chất lượng, đánh dấu bước trưởng thành và phát triển của ngành từ điển học Việt Nam. Chúng đặt nền tảng cho nghiên cứu ngữ nghĩa tiếng Việt, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn to lớn phục vụ công tác biên soạn sách giáo khoa tiếng Việt và công cuộc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt. Bởi vậy, "Từ điển tiếng Việt" và cụm công trình kể trên đã được tặng Giải thưởng Nhà nước về Khoa học và công nghệ năm 2005.

Giáo sư Hoàng Phê còn là người tiên phong trong việc vận động thành lập Hội Ngôn ngữ học Việt Nam (1990).

Khi đã nghỉ hưu, ông vẫn đau đáu với nghiệp chữ nghĩa. Năm 1993, ông sáng lập Trung tâm Từ điển học - một tổ chức khoa học và công nghệ phi chính phủ, và giữ cương vị Giám đốc Trung tâm trên một chục năm, cho đến cuối đời.

Theo Vietnam+