Những năm qua, nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực chế biến nông sản đã vào đầu tư trên địa bàn tỉnh. Ngành nghề của các doanh nghiệp khá đa dạng, từ chế biến rau, củ quả phục vụ xuất khẩu, đến lúa gạo… Đối với lĩnh vực chế biến rau, củ, quả xuất khẩu trên địa bàn tỉnh hiện có khá nhiều doanh nghiệp được coi là “đầu tàu” công nghiệp chế biến nông sản của tỉnh. Các doanh nghiệp này mỗi vụ tiêu thụ lượng nguyên liệu lớn, từ 2 – 5 nghìn tấn...

Công ty TNHH Hội Vũ ở Cụm công nghiệp Cầu Giát (thị xã Duy Tiên) được đầu tư và đi vào hoạt động từ khoảng năm 2010, mỗi vụ, doanh nghiệp thu mua từ 3.000 – 5.000 tấn nguyên liệu dưa chuột bao tử phục vụ chế biến đóng lọ xuất sang thị trường các nước Đông Âu, trong đó, có đến trên 50% lượng nguyên liệu được công ty ký hợp đồng mua trên địa bàn tỉnh. Hay tại doanh nghiệp tư nhân Huynh Tuấn (xã Chân Lý, Lý Nhân), mỗi vụ thu mua 700 - 1.000 tấn nguyên liệu phục vụ chế biến. Toàn bộ lượng nguyên liệu phục vụ chế biến của doanh nghiệp đều được thu mua trong tỉnh trực tiếp hoặc qua các đại lý. Theo ông Lương Văn Tuấn, Giám đốc Doanh nghiệp tư nhân Huynh Tuấn, doanh nghiệp đầu tư xây dựng dây chuyền chế biến dựa trên vùng nguyên liệu được hình thành tại địa phương. Về lĩnh vực chế biến dưa chuột xuất khẩu, thị trường tiêu thụ lớn, luôn cần nguồn nguyên liệu lớn. Để bảo đảm sản xuất, doanh nghiệp đã ký hợp đồng sản xuất và thu mua toàn bộ sản phẩm theo hợp đồng với người dân.

Cũng như dưa chuột xuất khẩu, trên địa bàn tỉnh có các hợp tác xã chuyên ngành, doanh nghiệp chuyên chế biến lương thực thu gom thóc cho người dân. Riêng Công ty cổ phần lương thực Long Vũ (thị trấn Bình Mỹ, Bình Lục) đang duy trì hiệu quả hoạt động chế biến thóc, gạo với nhu cầu nguyên liệu lớn. Mỗi vụ, công ty thu mua sản phẩm trên diện tích sản xuất từ 500 - 800 ha lúa, lượng thóc lên đến trên 3 - 5 nghìn tấn. Ông Trịnh Tuấn Anh, Phó Giám đốc Công ty cổ phần lương thực Long Vũ cho biết: Sản phẩm gạo chế biến của doanh nghiệp chuyên phục vụ nhu cầu thị trường nội địa, chủ yếu các tỉnh, thành phố phía Bắc. Nguồn nguyên liệu thóc thu mua trong tỉnh qua hoạt động liên kết tạo thuận lợi rất lớn cho đơn vị. Doanh nghiệp luôn mong muốn mở rộng vùng nguyên liệu tại tỉnh để chủ động hơn trong chế biến so với phải đi nhập từ các tỉnh khác.

Theo ước tính chung, trên địa bàn tỉnh có hơn 10 doanh nghiệp chế biến nông sản ở các lĩnh vực, như: thóc, rau, củ, quả, sản phẩm chăn nuôi…  Gần đây nhất, Công ty TNHH Thực phẩm Pepsico Việt Nam xây dựng nhà máy chế biến tại Khu công nghiệp Đồng Văn I mở rộng (thị xã Duy Tiên). Để có nguồn nguyên liệu cho chế biến, doanh nghiệp đã thông qua Công ty cổ phần Logistics Viettrans triển khai 2 mô hình trồng khoai tây tại phường Thi Sơn (thị xã Kim Bảng) và xã Nguyên Lý (Lý Nhân) từ vụ đông xuân 2024 – 2025, mở ra hướng phát triển mới trong sản xuất nông nghiệp của tỉnh.

Từ việc phát triển các doanh nghiệp chế biến nông sản đã hình thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung quy mô lớn. Với cây dưa chuột, mỗi năm duy trì khoảng  gần 1.000 ha ở cả 3 vụ trong năm (vụ xuân, vụ hè thu và vụ đông). Nhiều địa phương có diện tích trồng dưa chuột gọn vùng từ 10 đến 60 ha/vụ. Sản xuất lúa hàng hóa được duy trì ở hơn 70 cánh đồng mẫu (có diện tích 30 ha/cánh đồng) và mở rộng tại những vùng tập trung ruộng đất có diện tích từ 5 – 20 ha/vùng. Hiệu quả sản xuất đem lại từ những diện tích sản xuất nguyên liệu chế biến của các doanh nghiệp khá cao. Diện tích dưa chuột làm nguyên liệu chế biến được ký hợp đồng với doanh nghiệp bình quân mỗi sào đạt từ 7 – 9 triệu đồng, trừ chi phí còn lãi 5 – 7 triệu đồng, nhiều vụ đạt giá trị hơn 10 triệu đồng/sào. Với sản xuất lúa làm nguyên liệu chế biến cho hiệu quả cao hơn từ 7 – 10% so với sản xuất đại trà…

Ông Nguyễn Hải Nam, Phó Chi cục trưởng Chi cục Nông nghiệp và Kiểm lâm (Sở Nông nghiệp và Môi trường) đánh giá: Vùng sản xuất nguyên liệu cho các doanh nghiệp chế biến luôn bảo đảm hiệu quả và ổn định. Ngành đang tiếp tục triển khai, hướng đến hình thành thêm các chuỗi liên kết với đa dạng sản phẩm nông nghiệp. Từ đó, tạo động lực phát triển mới trên đồng ruộng, góp phần nâng cao giá trị và tốc độ tăng trưởng toàn ngành.

Tuy nhiên, thời gian qua, trong quá trình liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm giữa người dân và doanh nghiệp vẫn còn nhiều hạn chế. Cụ thể, việc xây dựng vùng nguyên liệu cho chế biến gặp khó khăn do nguồn lao động chính khu vực nông thôn ngày càng giảm dần, chuyển sang làm công nghiệp và các ngành nghề khác. Điển hình như cây dưa chuột xuất khẩu, tuy vẫn thể hiện là loại cây trồng chủ lực, nhưng giảm cả về diện tích và số địa phương sản xuất so với cách đây 5 – 7 năm. Với cây lúa, diện tích liên kết mới chiếm hơn 10% tổng diện tích gieo cấy của tỉnh và chỉ thực hiện được ở một số địa phương. Một vấn đề nữa là việc ký kết và tuân thủ hợp đồng tiêu thụ nông sản của người dân tại không ít địa phương còn hạn chế. Bên cạnh đó, vai trò của các HTXDVNN trong triển khai dịch vụ tiêu thụ nông sản cho người dân chưa được thực hiện tốt ở nhiều nơi… Đây là rào cản cho cả phát triển sản suất và doanh nghiệp chế biến.

Vì vậy, để các doanh nghiệp chế biến phát huy tốt vai trò thúc đẩy nông nghiệp hàng hóa phát triển cần có những giải pháp đồng bộ. Trong đó, tăng cường công tác tuyên truyền để người dân thực hiện tốt hợp đồng đã ký với doanh nghiệp cả về diện tích, chất lượng và sản lượng. Các địa phương phát huy vai trò quản lý, ngăn chặn, xử lý những trường hợp không ký hợp đồng vào tranh mua trên địa bàn; tổ chức và nâng cao vai trò của các HTXDVNN trong thực hiện khâu dịch vụ tiêu thụ sản phẩm cho người dân với doanh nghiệp. Cùng với đó, tiếp tục xây dựng, hình thành vùng sản xuất tập trung, đưa cơ giới hóa đồng bộ vào đồng ruộng tạo sản phẩm hàng hóa lớn liên kết với doanh nghiệp. Đồng thời, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp tiếp tục vào đầu tư tại tỉnh…

Sản xuất nông nghiệp của tỉnh được xác định phát triển theo hướng nông nghiệp xanh, nông nghiệp thông minh; sản xuất tập trung quy mô lớn... Do vậy, việc thu hút đầu tư và nâng cao vai trò của các doanh nghiệp trong liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản sẽ là yếu tố cần thiết nhằm phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững.