Qua gần 600 năm tồn tại, trên bia đá Champa cổ có niên đại 1438/1439 có ký tự bị phai mờ nên bản dịch không toàn vẹn, khoảng 80% nội dung của ký tự được dịch ra.
Một di tích Champa cổ. (Ảnh: Xuân Triệu/TTXVN)
Ngày 4/10, Ủy ban Nhân dân huyện Đắk Pơ (Gia Lai) tổ chức buổi họp báo Công bố nội dung bản dịch bia đá Champa cổ có niên đại 1438/1439 của thế kỷ XV.
Theo đánh giá của giáo sư, tiến sỹ, nhà giáo nhân dân Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch Hội khảo cổ học Việt Nam, bia đá cổ Champa được phát hiện tại thôn Tư Lương cho thấy có dấu tích của người Champa thượng ở Tây Nguyên trước khi vua Lê Thánh Tông tiến hành cuộc chiến giữa Đại Việt và Chiêm Thành năm 1471.
Bia đá có 2 mặt là loại đá granite, chiều cao khoảng 220cm, rộng 180cm và dày 140 cm. Mặt chính của bia đá có khắc 8 dòng chữ, mặt còn lại khắc 3 dòng chữ, kiểu chữ của người Champa cổ. Nội dung các ký tự khắc trên bia đá Champa đã được giáo sư Arlo Griffiths (Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp) dịch từ tiếng Champa cổ sang tiếng Anh.
Sau đó, ông Nguyễn Quang Tuệ, Trưởng phòng Quản lý Di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt.
Qua gần 600 năm tồn tại, có ký tự bị phai mờ nên bản dịch không toàn vẹn, khoảng 80% nội dung của ký tự được dịch ra.
Nội dung bản dịch như sau: “Ngợi ca! Đã từng có một chúa tể tối cao của các vị vua, con trai hoàng thượng Jayasinhavarma thuộc dòng dõi Vrsu, quý tộc của thành phố hoàng gia Nauk Glaun Vijaya. Khi ông tuyên bố chủ quyền, Đại Việt và Campuchia công khai tấn công, muốn gây hấn trở lại. Vào (năm) ba mươi hai (thuộc triều đại của ông), ông được tôn phong là (tên) Indravarman, cai quản nhiều lãnh địa khác nhau, nhờ ân điển của ông đã có một hoàng tử đã đăng quang, xây dựng (cung điện của vị này gọi là) Samrddhipuri. Trong năm con hổ, ông ta lập Mandi Vanan, dựng những nhà chữ trên nhiều con đường khác nhau, đắp đập trên dãy Hayãv, thành lập kinh đô."
Tiếp đến là đoạn văn bản mờ không rõ, trong đó có nội dung: "Ông ta sắp đặt các thứ bậc khác nhau (của xã hội) trở lại trật tự một lần nữa. Ông ta thanh tẩy mình ở cửa (sông) Air Lanuv. Vào (năm) ba mươi tám (đã xây dựng) nhà chữ của văn khắc đá này tại mvanna của nhà vua. [Đó là năm Saka] 1360.”
Trước đó, khoảng cuối tháng 5/2010, chính quyền huyện Đắk Pơ nhận được tin báo của người dân về việc phát hiện một bia đá với những ký tự lạ tại thôn Tư Lương, xã Tân An. Lúc đó, bia đá nằm ở khu vực rẫy của người dân, được bao phủ trong bụi cây rậm rạp.
Ông Nguyễn Thanh Hiền, Phó Trưởng phòng phụ trách Phòng Văn hóa, Thông tin huyện Đắk Pơ cho biết sau khi nhận được tin có bia đá khắc nhiều ký tự lạ, Phòng đã báo cáo sự việc lên cấp trên.
Tỉnh Gia Lai đã cử ông Nguyễn Quang Tuệ, Trưởng phòng Quản lý Di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai trực tiếp xuống địa phương tìm hiểu về bia đá.
Ông Tuệ cũng chính là người đóng góp nhiều nhất trong công tác liên hệ các nhà nghiên cứu văn hóa nước ngoài để giải mã, dịch thuật những dòng chữ Champa cổ này.
Sau nhiều năm liên hệ, đến tháng 1/2018, đại diện Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp tại Hà Nội đã cử 2 chuyên gia từ Pháp và Campuchia (Giáo sư Arlo Griffiths và bà Khom-Sreymom) sang giúp huyện Đắk Pơ tiến hành các công đoạn dập, đọc, dịch nội dung bia đá. Công tác này được tiến hành từ ngày 26-30/1/2018.
Khi rời Việt Nam, giáo sư Arlo Griffiths đã gửi tặng 2 bản dập bia đá Champa để lưu trữ tại Bảo tàng tỉnh Gia Lai và Nhà truyền thống huyện Đắk Pơ, 1 bản dập được Giáo sư Arlo Griffiths gửi đến Paris để lưu trữ trong thư viện của EFEO (Viện Viễn Đông Bác cổ, là một Trung tâm nghiên cứu của Pháp về Đông phương học, chủ yếu trên thực địa).
Ông Nguyễn Trọng Thủy, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Đăk Pơ cho biết: Thời gian tới, Ủy ban Nhân dân huyện sẽ mời các chuyên gia về xử lý để tránh bia đá bị phong hóa, nứt vỡ do ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên.
Để phục vụ công tác nghiên cứu, phát triển du lịch, Ủy ban Nhân dân huyện chỉ đạo các cơ quan chuyên môn làm hệ thống bảng chỉ dẫn, cơ sở hạ tầng giao thông đến bia đá và đưa vào kế hoạch đề nghị cấp có thẩm quyền xếp hạng di tích.
Theo Vietnam+
Trương Dũng