Ngoài lễ hội nổi tiếng nhất, được tổ chức quy mô nhất là Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn – lễ hội được ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia thì lễ hội đình, đền tiêu biểu nhất của thị xã Duy Tiên là Lễ hội đền Lảnh Giang ở thôn Yên Lạc, xã Mộc Nam.
Theo dân làng, lễ hội tháng 6 dành cho khách thập phương đến chiêm bái, dâng hương còn lễ hội tháng 8 vừa dành cho khách bản địa vừa dành cho khách thập phương. Lễ hội nhằm biểu dương, tôn vinh công lao phò tá vua Hùng Duệ Vương đánh tan quân Thục, giữ yên bờ cõi của ba vị thủy thần và tri ân công đức của vợ chồng công chúa Tiên Dung – Chử Đồng Tử. Thời điểm diễn ra lễ hội đền Lảnh Giang còn đúng kỳ cao điểm của nước sông Hồng, nguy cơ ngập lụt, mất mùa cao nên nhân dân tổ chức lễ hội cúng tế với nhiều nghi lễ mang đặc trưng của tín ngưỡng cầu nước. Sau khi hội nhập vào tín ngưỡng thờ Mẫu, các vị thủy thần được thờ tại đền Lảnh Giang đã được phối thờ vào hệ thống thần điện của tín ngưỡng này, trong đó vị thần chủ của đền Lảnh Giang là quan lớn Đệ Tam là một trong ngũ vị Tôn Quan (hàng quan lớn) của tín ngưỡng thờ Mẫu. Từ đó, bên cạnh sự độc đáo của lễ hội, đền Lảnh Giang còn được biết đến là một trung tâm thờ Mẫu lớn ở Hà Nam, nơi gìn giữ, bảo tồn và phát huy nghi lễ chầu Văn của người Việt. Năm 2016, Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt (trong đó Hà Nam góp một phần) đã được UNESCO ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Nghi lễ rước nước về đền Lảnh. Ảnh: Chu Uyên
Cũng như nhiều lễ hội khác trên đất Hà Nam, sau một thời gian dài bị gián đoạn do các biến cố lịch sử, xã hội, lễ hội đền Lảnh Giang mới được phục hồi vào năm 1996 – là năm đền được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Hiện nay, lễ hội tháng 6 được người dân coi là lễ hội chính, lễ hội tháng 8 nhân dân chỉ làm lễ dâng hương và tế tạ. Ông Nguyễn Mạnh Trinh, Chủ tịch UBND xã Mộc Nam cho biết: Hằng năm, với mong muốn lễ hội được diễn ra chu đáo, người dân thôn Yên Lạc và nhân dân xã Mộc Nam luôn có sự chuẩn bị từ vài tháng trước đó. Để có đội hình rước nước, rước kiệu, mỗi dòng họ và đoàn thể trong các thôn tự nhận trách nhiệm và phân công nhau vào các đội hình của đám rước, tự sắp xếp, tập luyện trước khi lễ hội diễn ra. Kinh phí tổ chức lễ hội được trích từ nguồn công đức của khách thập phương.
Thực hiện quy định tổ chức lễ hội theo nếp sống văn minh, lễ hội đền Lảnh Giang hiện nay diễn ra từ ngày 30/5 - 4/6 âm lịch. Sau nghi lễ cáo yết xin thần linh cho mở hội diễn ra vào ngày 30/5, sáng ngày 1/6 lễ rước nước được tiến hành, đoàn rước gồm đội múa rồng và kỳ lân, đội bát âm, múa sênh tiền, đội bát bửu, tàn, lọng, kiệu rước nước, kiệu quan lớn, trống, đội tế nam, dân làng Yên Lạc, thanh đồng các nơi và du khách thập phương. Đoàn rước xuất phát từ đền Lảnh Giang ra bờ sông Hồng làm lễ tế Long Vương. Lễ vật gồm xôi, gà trống, cá chép rán và thủ lợn. Thủ nhang mời các vị thần linh về chứng giám, xin Long Vương cấp nước về thờ tại đền. Sau khi xin âm dương và hóa sớ, đoàn rước xuống thuyền ra giữa sông lấy nước. Thuyền đến giữa dòng thì dừng lại, một vòng tròn được đưa xuống mặt nước, thủ nhang lấy gáo dừa thếp vàng múc nước vào 2 chiếc chóe, tay múc nước, miệng khấn xin nước. Khi đầy 2 chóe nước, đoàn thuyền đi ngược chiều kim đồng hồ quanh nơi múc nước một vòng rồi mới trở về bến sông đưa nước về đền để thờ.
Lễ rước kiệu Mẫu diễn ra vào sáng ngày 2/6 cũng sôi động không kém. Sáng sớm, nhân dân tổ chức rước kiệu từ đền Lảnh vào đền Mẫu để rước chân nhang thờ Mẫu thân của công chúa Tiên Dung là Nhân Từ Hoàng hậu về đền dự hội. Đoàn rước gồm đội múa rồng, đội cờ hội, đội trống sấm, đội chiêng, đội nhạc, kiệu cỗ, đội mang lễ vật, kiệu song hành, đội múa sênh tiền, đội kèn rước, đội trống rước nữ, đội khiêng kiệu Mẫu, đội đóng đồng chầu Cô, đội dâng hương, đội trống nam, kiệu long đình đội rước tán, tàn, lọng, đội đồng Quan Lớn, kiệu bát cống, đội rước bát bửu, đội tế, nhân dân trong vùng và du khách thập phương. Đến đền Mẫu, thủ nhang đền Lảnh Giang và các vị cao niên làm lễ bái yết Mẫu xin chân nhang sau đó rước quay trở lại đền. Thủ nhang và nhân dân tiến hành dâng lễ vật, khai mạc lễ hội và thực hiện nghi thức dâng hương. Lễ tế diễn ra vào mùng 3, mùng 4 dân làng làm lễ rước Mẫu hồi cung, kết thúc lễ hội. Ngoài các nghi thức tế lễ, người dân còn tổ chức nhiều trò chơi dân gian truyền thống để cộng đồng cùng tham gia như: đi cầu khỉ, trò bắt vịt dưới ao, đẩy gậy, kéo co…
Lễ hội kết thúc lại mở đầu cho các nghi lễ hầu thánh tại đền Lảnh Giang của con nhang đệ tử ở đền và đông đảo các căn đồng đến từ khắp nơi trên cả nước. Trong đó ngày 24/6 là ngày chính tiệc của Quan Lớn Đệ Tam, thủ nhang đền Lảnh Giang tổ chức diễn xướng hầu thánh để đón tiệc từ sáng sớm. Du khách từ khắp nơi về tham quan, hành lễ. Dịp này cũng có nhiều thầy đồng về đền thực hành nghi lễ hầu bóng để tri ân công đức thánh và cầu xin những điều may mắn, tốt đẹp cho bản thân và gia đình. Đây chính là dịp để hát văn được trình diễn với không gian văn hóa mang đậm màu sắc Tín ngưỡng thờ Mẫu linh thiêng của người Việt ở đền Lảnh Giang. Với những giá trị tiêu biểu đó, năm 2017, Lễ hội đền Lảnh Giang đã được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Lễ hội đền Lảnh Giang năm 2022 vừa diễn ra được tổ chức rút gọn trong 3 ngày (từ 30/5 – 2/6). Ngoài tái hiện những nghi lễ thiêng theo truyền thống, lễ hội còn thu hút đông đảo du khách với các trò hội, giải thể thao quần chúng, liên hoan văn nghệ… Đặc biệt trong khuôn khổ lễ hội năm nay, UBND thị xã Duy Tiên đã phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Viện Nghiên cứu Bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc đã tổ chức hoạt động hết sức có ý nghĩa, đó là Hội thảo khoa học Bảo tồn và Phát huy giá trị Di tích lịch sử văn hóa quốc gia đền Lảnh Giang trong kỷ nguyên số. Hội thảo đã nhận được 35 tham luận của các GS, TS, các nhà nghiên cứu từ Trung ương đến địa phương trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Các tham luận tập trung vào việc đánh giá, nhìn nhận mối quan hệ của đền Lảnh Giang với các vùng đất xung quanh, giá trị đền Lảnh Giang và giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị Di tích lịch sử văn hóa quốc gia đền Lảnh Giang trong kỷ nguyên số. Hoạt động này không những góp phần nâng cao giá trị của đền Lảnh Giang mà còn là dịp để các nhà quản lý, cán bộ văn hóa và người dân nhìn nhận đúng và nâng cao ý thức tôn tạo, bảo tồn di tích từ đó xây dựng đề án nâng cấp xếp hạng Di tích đền Lảnh Giang trở thành một trong những Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia đặc biệt của tỉnh.
Chu Bình