Đến nay, hơn 17.000 người mắc đậu mùa khỉ tại 75 quốc gia, đa số bệnh nhân là đồng tính hoặc lưỡng tính nam có quan hệ tình dục thường xuyên.
Ngày 23/7, WHO tuyên bố đậu mùa khỉ là trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng, nhằm báo hiệu nguy cơ lớn về y tế, đòi hỏi sự phối hợp của nhiều quốc gia để ngăn chặn dịch bệnh lây lan. Động thái này cũng có thể khiến các nước thành viên đầu tư thêm nguồn lực vào việc kiểm soát đợt bùng phát trước mắt, bổ sung kinh phí nhằm chia sẻ vaccine, phương pháp điều trị.
Bệnh đậu mùa khỉ là gì?
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ, đậu mùa khỉ là một bệnh do virus thuộc họ Orthopoxvirus gây ra. Đây cũng là virus gây bệnh đầu mùa.
WHO cho biết trường hợp đầu tiên được biết đến ở người là vào năm 1970, khi một bé trai 9 tháng tuổi ở Cộng hòa Dân chủ Congo mắc bệnh.
Trong nhiều thập kỷ sau đó, căn bệnh này chỉ xảy ra ở châu Phi. Đến năm 2022, thế giới chứng kiến đợt bùng phát bất ngờ bên ngoài các nước châu Phi. Đầu tiên là một nam nhân viên y tế, làm việc tại London, Anh, được xác nhận nhiễm đậu mùa khỉ vào ngày 19/5.
Đến nay, đậu mùa khỉ lây lan bất thường và đột ngột tại các nước phát triển cho thấy virus có thể đã ngấm ngầm lưu hành từ lâu, song giới chức không phát hiện ra, WHO nhận định.
Tính đến ngày 23/7, Mỹ ghi nhận gần 3.000 trường hợp mắc bệnh, trong đó có hai trẻ em. Tuy nhiên, các chuyên gia ước tính con số thực tế có thể cao hơn nhiều vì tình trạng thiếu hụt xét nghiệm. Số ca nhiễm ở Anh và Tây Ban Nha cũng cao tương đương.
Vì sao virus đột ngột bùng phát?
Các chuyên gia phỏng đoán việc các nước nới hạn chế đi lại hậu Covid-19 là nguyên nhân khiến bệnh đậu mùa khỉ trỗi dậy. Họ lo ngại bởi đậu mùa khỉ cùng họ với đậu mùa, căn bệnh nguy hiểm từng là nỗi ám ảnh với toàn thế giới.
Nhân loại đã xóa sổ bệnh đậu mùa vào năm 1980 bằng chương trình tiêm chủng hiệu quả. Vaccine cũng phòng ngừa cả bệnh đậu mùa khỉ. Tuy nhiên, theo Anne Rimoin, giáo sư dịch tễ học tại Đại học California tại Los Angeles, miễn dịch ở người giảm dần qua thời gian. Đây có thể là nguyên nhân khiến đậu mùa khỉ một lần nữa bùng phát.
Các nhà khoa học cho rằng người dân không nên quá hoảng loạn. "Các ca nhiễm sẽ không gây ra đại dịch như Covid-19. Tuy nhiên, đây vẫn là đợt dịch nghiêm trọng, chúng ta cần đối phó một cách nghiêm túc", giáo sư Jimmy Whitworth, Trường Y học Nhiệt đới London, Anh, nói.
Hình ảnh hiển vi điện tử một chủng đậu mùa khỉ. Ảnh: Smith Collection
Đường lây truyền
Virus lây lan trong quá trình tiếp xúc gần người mắc bệnh, thông qua dịch thể, các tổn thương ở da hoặc niêm mạc.
Ngoài ra, một nghiên cứu quy mô Đại học Queen Mary cho thấy 95% số người mắc đậu mùa khỉ lây virus qua đường tình dục.
Người mang thai có thể lây virus sang thai nhi qua nhau thai.
Bên cạnh đó, người dân có thể nhiễm virus khi ăn thịt chưa nấu chín kỹ và sử dụng các sản phẩm từ động vật bị nhiễm bệnh.
Các triệu chứng
WHO cho biết hời kỳ ủ bệnh của đậu mùa khỉ thường là 5 đến 21 ngày. Quá trình nhiễm bệnh được chia làm hai giai đoạn.
Đầu tiên là giai đoạn virus xâm nhập, kéo dài từ 0 đến 5 ngày, triệu chứng đặc trưng là sốt, nhức đầu dữ dội, nổi hạch (sưng hạch bạch huyết), đau lưng đau cơ và suy nhược cơ thể (thiếu năng lượng).
Nổi hạch là điểm khác biệt của đậu mùa khỉ so với những bệnh khác, có biểu hiện ban đầu tương tự như thủy đậu, sởi, đậu mùa thông thường.
Giai đoạn thứ hai là phát ban trên da, thường biểu hiện trong một đến ba ngày kể từ khi bệnh nhân bị sốt. Phát ban có xu hướng tập trung nhiều ở mặt và tứ chi hơn là thân. Phát ban tiến triển tuần tự, từ việc rát da (chưa nổi mẩn) đến sẩn ngứa (các nốt mẩn nhô cao), sau đó là mụn nước (tổn thương dứa dịch bên trong) và mụn mủ (tổn thương chứa dịch vàng).
Cách phòng ngừa
Bộ Y tế khuyến cáo không tiếp xúc gần với người mắc bệnh đậu mùa khỉ; che miệng khi ho, hắt hơi; tránh tiếp xúc trực tiếp với vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn và các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh; thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và các dung dịch sát khuẩn.
Người có triệu chứng nghi mắc cần nhanh chóng khám bệnh, chủ động tự cách ly ít nhất ba tuần cho đến khi khỏi.
Trong khi đó, người đến các nước có dịch đậu mùa khỉ nên tránh tiếp xúc với các động vật mắc bệnh như: nhóm gặm nhấm, thú có túi, không ăn hoặc tiếp xúc với động vật hoang dã, thịt động vật chưa chín kỹ hoặc thịt từ động vật nhiễm bệnh.
Cách điều trị
CDC Mỹ cho biết bất kỳ ai đang trải qua các triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ nên thăm khám và tham khảo ý kiến bác sĩ.
Mặc dù hiện không có phương pháp điều trị cụ thể cho bệnh đậu mùa khỉ, nhưng theo CDC, sự tương tự của virus đậu mùa khỉ với virus đậu mùa "có nghĩa là các loại thuốc kháng virus và vaccine được phát triển để bảo vệ chống lại bệnh đậu mùa có thể được sử dụng để ngăn ngừa và điều trị nhiễm virus đậu mùa khỉ".
Cơ quan y tế Mỹ và Anh cho biết vaccine đạt tác dụng bảo vệ cao nhất nếu tiêm càng sớm càng tốt. Đối với người đã phơi nhiễm, nên tiêm trong vòng 4 ngày để ngăn ngừa và giảm thiểu triệu chứng.
VNE