44 năm sau khi chiến tranh kết thúc, cũng như mọi vùng đất khác trên mảnh đất hình chữ S này, từ trong đống đổ nát của chiến tranh, Phủ Lý đã vươn mình đứng dậy, không ngừng phát triển ngày càng to đẹp, giàu mạnh hơn.
“Nhớ mãi năm xưa trên đường ra trận
Đất nước đi qua Phủ Lý túi bom
Dẫu phố phường chìm trong đổ nát
Còn trái tim đây rực sáng soi đường”
Là người Hà Nam, đặc biệt là người Phủ Lý không mấy ai không thuộc ca khúc “Về Hà Nam” của nhạc sỹ Lê Xuân Thọ. Chỉ gói gọn trong mấy câu hát nhưng đã nói lên sự anh dũng kiên cường của quân và dân Phủ Lý trong những năm kháng chiến chống Mỹ. Tinh thần anh dũng kiên cường một thời ấy tiếp tục được phát huy trong xây dựng thành phố Phủ Lý ngày một khang trang, phát triển hôm nay.
Trung tâm thị xã Phủ Lý năm 1997. Ảnh tư liệu
Sau những thất bại liên tiếp ở chiến trường miền Nam, năm 1965, Mỹ đưa máy bay trở lại ném bom miền Bắc. Phủ Lý là đầu mối giao thông quan trọng vận chuyển vũ khí, lương thực từ hậu phương miền Bắc vào chi viện cho chiến trường miền Nam, vì thế Mỹ huy động máy bay điên cuồng ném bom nhằm chặt đứt con đường chi viện này.
Theo tư liệu lịch sử trong cuốn “Phủ Lý - thành phố anh hùng đổi mới và phát triển” (Nhà xuất bản Văn hóa – Thông tin), từ năm 1965 đến tháng 9/1967, địch đã đánh vào Phủ Lý 55 trận với 559 lần chiếc máy bay oanh tạc. Chúng đã ném 3.140 quả bom phá, napan, bom bi, rốc két, bom nổ trên không nhằm san bằng thị xã Phủ Lý nhỏ bé khi ấy chỉ có diện tích chưa đầy 1 km2. Năm 1972, trong hai tháng: 5, 6 đã có 275 lượt chiếc máy bay Mỹ đánh phá thị xã, ném hàng trăm tấn bom các loại. Từ tháng 9 đến tháng 12/1972, đã có 250 lượt máy bay Mỹ xâm phạm bầu trời Phủ Lý, trút 700 quả bom các loại xuống thị xã bé nhỏ.
Qua các trận thả bom điên cuồng hủy diệt, hơn 90% nhà dân bị san phẳng. Các đầu mối giao thông, các công trình công cộng bị phá hủy hoàn toàn. Khắp nơi chi chít hố bom, ngổn ngang đổ nát. Nhưng quân và dân Phủ Lý vô cùng kiên cường, với một sự chủ động, tinh thần quyết tâm cao. Từ cuối năm 1964, khẩu hiệu “Tay búa, tay súng, đẩy mạnh sản xuất, sẵn sàng chiến đấu” đã đi vào đời sống của người dân thị xã. Đã có 5.120 hố cá nhân, 7.200 m hào được đào, nhân dân và tài sản được sơ tán. Người dân thị xã hăng hái tham gia đánh Mỹ. Ngoài tham gia nhập ngũ, lực lượng tự vệ từ chỗ chiếm 8% dân số năm 1964 tăng lên 14% dân số năm 1967, trong đó nữ chiếm 40%.
Ở những nơi nguy hiểm nhất, như các chốt trên đường 1A, cầu Phủ Lý, cầu xe lửa; những công việc khó khăn nhất như hàn gắn đường, cầu cống, vận chuyển hàng, giải phóng toa xe ở ga xe lửa, chặn đánh máy bay địch,… lực lượng tự vệ Phủ Lý luôn có mặt. Các lực lượng tự vệ chiến đấu của thị xã phối hợp chặt chẽ với các trận địa pháo phòng không bắn cháy nhiều máy bay của Mỹ… “Phủ Lý kiên cường” - đó là danh hiệu lãnh đạo tỉnh Nam Hà tặng quân và dân Phủ Lý năm 1967 khi về thăm nơi đây trong những ngày chiến đấu ác liệt đánh máy bay Mỹ. Khẩu hiệu này được khắc lên khẩu súng trường K44, là sự động viên to lớn để quân và dân Phủ Lý chiến đấu.
Trong một lần trò chuyện với bà Lê Viên, nguyên Chủ tịch Ủy ban Hành chính kháng chiến thị xã ngày đó về những năm chống Mỹ ở vùng đất này, tôi cứ nhớ mãi một chi tiết. Bà Lê Viên kể những ngày ấy cả thị xã bị cày xới, đâu đâu cũng ngổn ngang hố bom. Nhưng trong một lần dẫn đoàn nhà báo quốc tế về thăm Phủ Lý, mọi người đều rất bất ngờ và cảm phục, khi thấy giữa cảnh hoang tàn đó, dưới những hố bom chưa kịp san lấp, những dây khoai lang chen nhau lên xanh non nhìn thật thích mắt. Vừa sẵn sàng chiến đấu, nhưng tranh thủ những lúc không có máy bay địch, lực lượng tự vệ của thị xã vẫn tích cực sản xuất trong xí nghiệp, nhà máy, trên cánh đồng, tận dụng tăng gia ngay cả trên những vùng đất vừa bị bom Mỹ đánh phá. Màu xanh non giữa một vùng đổ nát hoang tàn bởi bom Mỹ hủy diệt như sức sống bền bỉ kiên cường của thị xã ngã ba sông…
Phủ Lý kiên cường xứng đáng với danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.
Một góc thành phố Phủ Lý hôm nay. Ảnh: Thế Tân
Chiến tranh kết thúc, những thế hệ người Phủ Lý lại bắt tay vào xây dựng lại quê hương. Trên những trận địa năm xưa từ lâu đã là những cánh đồng hoa, đồng lúa, rau xanh... Trên những khu nhà dân hoang tàn đổ nát bởi bom Mỹ năm xưa nay là những khu đô thị, những dãy nhà cao tầng khang trang… Phủ Lý hôm nay đã là thành phố loại II trực thuộc tỉnh, được mở rộng, diện tích, dân số gấp nhiều lần thị xã xưa. Những cái tên: Cầu Hồng Phú, cầu Phủ Lý, chợ Bầu,… vẫn còn nhưng từ lâu đã khoác lên mình diện mạo mới. Rồi những cây cầu mới, những con đường rộng dài hai bên nhộn nhịp bán mua.
Tốc độ tăng trưởng kinh tế khá cao và ổn định, giai đoạn 2015-2018 tăng trưởng đạt hơn 16%/năm. Thu nhập bình quân đầu người năm 2018 đạt 105,3 triệu đồng/người/năm, tăng 6,6 lần so với năm 2008. Tốc độ thu ngân sách tăng trưởng vượt bậc qua các năm, đặc biệt là nguồn thu cân đối, tốc độ tăng trung bình hằng năm đạt 22,61%. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng các ngành công nghiệp, dịch vụ, giảm dần tỷ trọng nông nghiệp. Năm 2018, giá trị sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp đạt trên 22.000 tỷ đồng, tăng 14,7 lần so năm 2008; tổng vốn đầu tư phát triển trên địa bàn đạt hơn 9.000 tỷ đồng, tăng gần 17 lần so năm 2008. 10/10 xã của thành phố đã được công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới.
Dấu tích của chiến tranh chỉ còn lại trong ký ức của những người đã sống qua những năm tháng khốc liệt ấy, qua những dòng lịch sử, những câu chuyện kể cho thế hệ hôm nay. Ký ức về chiến tranh không mất đi mà mãi mãi là một phần của mảnh đất này. Quá khứ ấy khốc liệt, đau thương, nhưng hào hùng. Quá khứ ấy giúp các thế hệ người Phủ Lý mạnh mẽ hơn, biết quý giá hơn những cơ hội của ngày hôm nay.
44 năm sau khi chiến tranh kết thúc, cũng như mọi vùng đất khác trên mảnh đất hình chữ S này, từ trong đống đổ nát của chiến tranh, Phủ Lý đã vươn mình đứng dậy, không ngừng phát triển ngày càng to đẹp, giàu mạnh hơn.
Đỗ Hồng
Đỗ Hồng, Thế Trang