65 năm trôi qua nhưng những du kích xã Hoàng Tây (Kim Bảng) và cán bộ, nhân dân nơi đây vẫn không quên trận đánh ngày 3/7/1954 đã sát cánh cùng bộ đội chủ lực Sư đoàn 325 dũng cảm chiến đấu với quân Pháp tại xóm Buộm. Trong trận chiến đấu này, 47 cán bộ, chiến sỹ bộ đội chủ lực và du kích địa phương đã anh dũng hy sinh, đến nay vẫn chưa xác định được danh tính.
Cuộc vây hãm bất ngờ
Chúng tôi đến Nghĩa trang Liệt sỹ xã Hoàng Tây vào một buổi chiều tà, cái nắng xế chiều của ngày hè xen lẫn làn khói hương trầm nghi ngút làm hiện lên bức tranh làng quê nơi đây thật yên bình và trống vắng. Cùng cán bộ xã và những du kích năm xưa thắp hương cho các liệt sỹ, chúng tôi càng thấy rõ sự tàn khốc của chiến tranh. Trong 150 phần mộ yên nghỉ tại nghĩa trang, có 47 liệt sỹ cùng hy sinh ngày 3/7/1954 trong trận chiến đấu với quân Pháp tại xóm Buộm, trong đó 45 liệt sỹ là cán bộ, chiến sỹ Sư đoàn 325 vẫn chưa xác định được tên, gia đình, quê quán ở đâu.
Qua tìm hiểu tư liệu trong cuốn Lịch sử Đảng bộ xã Hoàng Tây và chuyện kể của các du kích Lê Văn Bao (83 tuổi), Vũ Thị Kim Vinh (84), Vũ Thị Trịnh (83 tuổi) trực tiếp tham gia trận đánh tại xóm Buộm đã giúp chúng tôi tái hiện trận đánh bi hùng này.
Xã Hoàng Tây nằm ở phía đông bắc huyện Kim Bảng, hai bên dòng sông Nhuệ, cách trung tâm huyện 7km. Phía Đông giáp hai xã Hoàng Đông, Tiên Tân thuộc huyện Duy Tiên, TP. Phủ Lý. Địa hình đồng bằng nhưng có vị trí quân sự trọng yếu. Từ Hoàng Tây có thể quan sát tình hình địch và chia cắt đường quốc lộ 1A khi chúng rút từ Nam Định lên Hà Nội.
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ ngày 07/5/1954, quân Pháp tại Hà Nam tư tưởng đều rệu rã. Để mở đường cho cuộc rút chạy vào lúc 05 giờ sáng ngày 03/7/1954, địch mở đợt hành quân bằng 20 xe lội nước từ thành phố Phủ Lý tiến sâu vào địa phận huyện Kim Bảng. Chúng hành quân từ Phủ Lý qua Ba Đa đến Kim Bình và chia thành 02 mũi: mũi thứ nhất qua thôn Trung Đồng, xã Văn Xá về xã Hoàng Tây; mũi thứ hai qua xã Kim Thanh lên xã Văn Xá đánh về xã Ngọc Sơn. Địch điều một tiểu đoàn bộ binh đóng ở bốt Nhật Tựu rải quân từ Yên Phú đến thôn Điền Xá, xã Văn Xá. Trên không chúng cho máy bay trinh sát, máy bay B26 ném bom.
Trung tuần tháng 6/1954, một đại đội của Sư đoàn 325 được cấp trên giao nhiệm vụ đóng quân tại xã Hoàng Tây, làm nhiệm vụ quan sát tình hình địch và đánh chia cắt địch tại đường 1 khi chúng rút từ Nam Định lên Hà Nội. Bộ đội chủ lực và du kích bố trí thành các cụm chiến đấu ngoài sông Nhuệ, phát hiện địch hành quân bằng xe lội nước ta rút về xóm Đông, sang xóm Buộm. Xe lội nước của địch hành quân từ Kim Bình lên Đình Si, thấy bộ đội ta rút sang xóm Buộm chúng dừng lại quan sát, gọi pháo binh ở bốt Nhật Tựu bắn về, phối hợp với pháo trên xe, pháo 37mm và bộ binh đồng loạt tiến công vào trận địa của ta tại xóm Buộm. Sau các đợt pháo kích, chúng dồn tiểu đoàn bộ binh và quân từ các xe lội nước tỏa ra càn quét vây hãm.
Trước sức tấn công ồ ạt của kẻ thù, với tinh thần quả cảm, kiên trung, bộ đội chủ lực phối hợp chặt chẽ với du kích Hoàng Tây khẩn trương triển khai đội hình chiến đấu. Thế trận diễn ra quyết liệt giữa kẻ thù hung bạo được trang bị vũ khí hiện đại, quân số đông với một bên là lực lượng cách mạng chiến đấu gồm 2 thứ quân trong thế trận chiến tranh nhân dân. Cuộc chiến không cân sức diễn ra dai dẳng, quyết liệt, ta không chịu lùi bước trước sức tiến công của kẻ thù, quyết tâm chốt giữ từng ngôi nhà, từng ngõ xóm. Bộ đội cùng du kích đã tận dụng những vũ khí thô sơ như gạch, đá, cối xay lúa để chiến đấu với địch, đã gây cho chúng nhiều tổn thất và thương vong (trích trong cuốn “Lịch sử Đảng bộ xã Hoàng Tây”).
Với khí thế chiến đấu anh dũng của bộ đội chủ lực, du kích và nhân dân Hoàng Tây, địch bị tổn thất nặng nề và rút chạy, chúng điều máy bay trực thăng từ Hà Nội xuống vận chuyển thương binh, trong đó có một tên chỉ huy người Pháp. Trong trận chiến đấu này, 45 bộ đội chủ lực thuộc một đại đội của Sư đoàn 325 và 02 du kích xã Hoàng Tây là Nguyễn Văn Can, Lê Văn Nhân đã anh dũng hi sinh; 04 du kích xã bị thương.
Ba du kích tham gia trận đánh ôn lại kỷ niệm bên trận địa năm xưa.
Ký ức người ở lại
Chúng tôi cùng ba cụ du kích tham gia trận đánh năm xưa trở lại giếng đình Buộm, nơi địch tạm tập kết tù binh sau trận đánh, nhìn về phía trận địa, cụ Vũ Thị Trịnh hồi tưởng: “Bộ đội chủ lực ngày ấy tuổi đời còn rất trẻ, đồng chí đại đội trưởng tên Lễ còn nhận làm con nuôi bố tôi, phần lớn chưa lập gia đình, là người miền trong vì nói tiếng Nghệ An, Quảng Trị… Các anh chiến đấu ngoan cường lắm, tổ trung liên trúng pháo địch hy sinh hết, phía sau lại xông lên dùng hỏa lực đẩy lùi các đợt tiến công. Tôi bị thương, địch bắt về bên bờ giếng này tra hỏi, tôi chỉ nhận mình là dân trong thôn song chúng vẫn bắt lên xe trở về Hỏa Lò giam giữ”. Còn cụ Vũ Thị Kim Vinh mắt rớm lệ: “Địch bắt chị em tôi làm tù binh trong cùng chuyến xe, chị nằm tầng dưới thấy máu chảy xuống chỉ lo em không qua khỏi. Ngày địch trao trả tù binh em còn chưa đi được, chị phải tìm đường về quê báo tin để gia đình lên đón. Chị em tôi còn may mắn hơn các đồng đội đã ngã xuống, những người con đến từ các địa phương trong cả nước, tuy không sinh ra cùng ngày, tháng nhưng lại mất vào buổi sáng ngày 3/7”.
Cụ Lê Văn Bao bùi ngùi: Khi chiến đấu hết đạn, bị địch dồn vào đường cùng, tôi cùng đồng chí Vũ Văn Thuyết du kích xã nhảy xuống ao bèo trước đình Buộm ẩn nấp, ngày đó ao đình rất sẵn đỉa nên chúng tôi phải dùng cóng bèo đút nút lỗ tai, hậu môn, còn thân người mặc cho đỉa cắn. Quá trưa địch rút quân, mắt tôi mờ đi vì đói và mệt, song khi nhận nhiệm vụ an táng các liệt sỹ, tôi cùng anh em du kích và nhân dân địa phương nhanh chóng dỡ cửa đình, sàn đình ghép lại chôn cất các liệt sỹ, ván không đủ nên cứ bốn đồng chí chung một mộ.
Đã 65 năm trôi qua, những người con của quê hương Hoàng Tây trực tiếp tham gia và chứng kiến thời khắc bi hùng của trận chiến này giờ đây cũng ở cái tuổi ngoài tám mươi, trên mảnh đất này có lẽ không trận đánh nào lại mất mát đau thương nhiều đến thế. Đảng bộ, chính quyền và nhân dân xã Hoàng Tây luôn khắc ghi xương máu của các liệt sỹ đã ngã xuống; đây như là biểu tượng anh hùng cách mạng để lớp lớp những người con quê hương noi theo, làm hành trang trong cuộc đời quân ngũ.
Mong có một tượng đài tưởng niệm
Cuối tháng 4/2019, trong khi sưu tầm “Một số trận đánh điển hình của quân và dân tỉnh Hà Nam (1945 - 1975)” trên địa bàn huyện Kim Bảng, chúng tôi được đồng chí Nguyễn Trần Khuê, Chỉ huy trưởng Ban CHQS xã Hoàng Tây gửi thư cung cấp tài liệu chiến tranh trong kháng chiến chống Pháp của các cụ: Lê Văn Bao, Vũ Thị Trịnh, Vũ Thị Kim Vinh, trong thư có đoạn: “Ngày nay, mỗi năm đến ngày 3/7 khi đi qua trận địa, mỗi lần thăm viếng nghĩa trang liệt sỹ, nhìn phần mộ các anh thấy vẫn mang dòng chữ “Liệt sỹ vô danh” mà lòng xót xa vô hạn và lại đặt câu hỏi sao các anh lại cứ vô danh mãi thế này? Vì thế lúc nào chúng tôi cũng luôn mong đợi có đồng đội nào của sư đoàn, có thân nhân nào của các anh đến đây để nghe chúng tôi kể về những ngày các anh đã sống và chiến đấu ở quê hương chúng tôi. Mong mãi mà vẫn chưa thấy một ai… Trận địa nơi đây nên có một kỷ vật gì làm chiến tích lịch sử cho đời sau”.
Cụ Nguyễn Thị Ơn 84 tuổi, thủ nhang chùa Buộm bày tỏ: Biết bao liệt sỹ đã hy sinh nằm lại trong rừng sâu chưa tìm được hài cốt. Các anh an nghỉ trên mảnh đất này, dù còn mang tên liệt sỹ vô danh song ngày rằm, mùng một, lễ, Tết, nhà chùa đều thắp hương cúng lễ cầu mong hương hồn các liệt sỹ được ấm lòng nơi chín suối. Mong sao sớm có một công trình khắc ghi sự hy sinh thầm lặng này.
Theo đồng chí Trần Văn Thắng Chủ tịch UBND xã Hoàng Tây, từ khi tham gia công tác tại xã, chỉ duy nhất năm 1995, lúc đó tôi làm cán bộ lao động, thương binh, xã hội, có một thân nhân liệt sỹ tại Quảng Trị mang giấy báo tử báo thân nhân hy sinh trên địa bàn xã, song không nhận được phần mộ nên từ đó không thấy quay lại địa phương tìm. Mặc dù xã kinh tế còn khó khăn, nhưng nghĩa trang liệt sỹ được UBND xã đầu tư xây mới khang trang. Dịp kỷ niệm 70 năm Ngày Thương binh - liệt sỹ, UBND xã tổ chức lễ cầu siêu anh linh các Anh hùng liệt sỹ. Chính quyền và nhân dân trong xã chỉ mong có một tấm bia tưởng niệm các liệt sỹ đã hy sinh trên mảnh đất này để trong dịp lễ, Tết, ngày rằm và trong ngày giỗ thắp cho các anh một nén hương thơm, cầu mong cho hương hồn các anh được siêu thoát. Đây cũng là nơi để xã giáo dục truyền thống quê hương, đất nước cho các thế hệ trẻ, nhất là thanh niên trước khi lên đường thực hiện nghĩa vụ quân sự.
Lê Minh Thiện
Lê Minh Thiện (Ban CHQS huyện Kim Bảng)