Thắt chặt quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp

Trước sự phát triển đa dạng, có diễn biến phức tạp, xu hướng biến tướng của hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp (KDĐC), Chính phủ đã ban hành Nghị định (NĐ) 40/2018/NĐ-CP về quản lý hoạt động KDĐC. Qua đó, hướng tới khắc phục những lỗ hổng trong quản lý hiện nay, góp phần tạo lập môi trường kinh doanh lành mạnh, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

Theo Khoản 11, Điều 3, Luật Cạnh tranh năm 2004 giải thích từ ngữ "bán hàng đa cấp" là phương thức tiếp thị để bán lẻ hàng hóa đáp ứng các điều kiện sau đây: Việc tiếp thị để bán lẻ hàng hóa được thực hiện thông qua mạng lưới người tham gia bán hàng đa cấp gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau. Hàng hóa được người tham gia bán hàng đa cấp tiếp thị trực tiếp cho người tiêu dùng tại nơi ở, nơi làm việc của người tiêu dùng hoặc địa điểm khác không phải là địa điểm bán lẻ thường xuyên của doanh nghiệp hoặc của người tham gia.

Người tham gia bán hàng đa cấp được hưởng tiền hoa hồng, tiền thưởng hoặc lợi ích kinh tế khác từ kết quả tiếp thị bán hàng của mình và của người tham gia bán hàng đa cấp cấp dưới trong mạng lưới do mình tổ chức và mạng lưới đó được doanh nghiệp bán hàng đa cấp chấp thuận. Như vậy, có thể hiểu, KDĐC là hoạt động kinh doanh sử dụng mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh, trong đó, người tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng và lợi ích kinh tế khác từ kết quả kinh doanh của mình và của những người khác trong mạng lưới.

Tuy nhiên trên thực tế, do lợi dụng kẽ hở trong việc quản lý cũng như quy định của pháp luật, nhiều doanh nghiệp KDĐC có dấu hiệu biến tướng, tiêu cực. Cụ thể, các mặt hàng của hoạt động kinh doanh này không chú trọng vào chất lượng, mặt khác giá cả bị đội lên nhiều lần so với giá trị thực của hàng hóa, người tiêu dùng phải bỏ số tiền rất lớn mua về sản phẩm không xứng tầm. Hoặc có doanh nghiệp không chú trọng phát triển kinh doanh sản phẩm mà chủ yếu mở rộng mạng lưới người tham gia, thu tiền phí và nhiều khoản đi kèm bất hợp pháp.

Bản chất của KDĐC là không tiêu cực, chỉ có những đối tượng lợi dụng nó để làm ăn bất chính, gây hậu quả nặng nề. Bởi số lượng người tham gia rất đông, rải rác tại nhiều địa phương, đa số ở nông thôn, thu nhập thấp, nhưng lại dành hết số tiền tiết kiệm, vay mượn để tham gia vào hệ thống hoặc mua sản phẩm giá quá cao so với chất lượng.

Nhằm hạn chế những biến tướng phát sinh của hoạt động KDĐC, NĐ40 của Chính phủ đã có nhiều quy định thay đổi, theo hướng chặt chẽ hơn về trách nhiệm quản lý nhà nước, các điều kiện đăng ký KDĐC, các biểu mẫu cụ thể...

Theo đó, đối với doanh nghiệp KDĐC, có thêm những quy định mới về việc cấm: cung cấp thông tin gian dối về kế hoạch trả lương, về lợi ích của việc tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp; thực hiện khuyến mại sử dụng mạng lưới gồm nhiều cấp, nhiều nhánh mà trong đó người tham gia chương trình khuyến mãi có nhiều hơn một vị trí, mã số hoặc các hình thức tương đương khác; tổ chức các hoạt động trung gian thương mại theo quy định của pháp luật thương mại nhằm phục vụ cho việc duy trì, mở rộng và phát triển mạng lưới bán hàng đa cấp; tiếp nhận hoặc chấp nhận đơn hoặc bất kỳ hình thức văn bản nào khác của người tham gia bán hàng đa cấp, trong đó người tham gia bán hàng đa cấp tuyên bố từ bỏ một phần hoặc toàn bộ quyền của mình theo quy định của NĐ40 hoặc cho phép doanh nghiệp không phải thực hiện nghĩa vụ đối với người tham gia bán hàng đa cấp theo quy định của NĐ40; không sử dụng hệ thống quản lý người tham gia bán hàng đa cấp đã đăng ký với cơ quan cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp để quản lý người tham gia bán hàng đa cấp.

Đối với người bán hàng đa cấp, có thêm quy định mới về việc cấm thực hiện hoạt động bán hàng đa cấp tại địa phương nơi doanh nghiệp chưa được cấp giấy xác nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp tại địa phương.

Cùng với đó, NĐ40 có thêm những quy định về điều kiện đăng ký hoạt động KDĐC. Bên cạnh việc yêu cầu doanh nghiệp KDĐC phải có quy tắc hoạt động, chương trình trả lương, chương trình đào tạo cơ bản không trái quy định của pháp luật thì NĐ40 đã yêu cầu doanh nghiệp cần: Có mẫu hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp; có hệ thống thông tin quản lý mạng lưới người tham gia bán hàng đa cấp, trang thông tin điện tử để cung cấp thông tin về doanh nghiệp và hoạt động bán hàng đa cấp của doanh nghiệp; có hệ thống thông tin liên lạc để tiếp nhận, giải quyết thắc mắc, khiếu nại của người tham gia bán hàng đa cấp. Có thể thấy, những điều kiện này hướng mạnh mẽ tới việc minh bạch hóa hoạt động KDĐC, tạo cơ sở thuận lợi cho hoạt động quản lý của Nhà nước cũng như bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tham gia mạng lưới cũng như người tiêu dùng khi có sự cố xảy ra.

Ông Tạ Quang Hậu, Phó Trưởng phòng Quản lý thương mại, Sở Công thương cho biết: Trên địa bàn tỉnh Hà Nam đã từng có 4 đơn vị doanh nghiệp bán hàng theo phương thức đa cấp được sở xác nhận thông báo hoạt động. Bao gồm: Công ty TNHH Thiên Ngọc Minh Uy, Công ty cổ phần Liên minh tiêu dùng Việt, Công ty TNHH nhượng quyền thương mại Thăng Long, Công ty cổ phần đầu tư sản xuất và thương mại MLM Việt Nam. Tuy nhiên, từ thời điểm năm 2017, trên cơ sở công văn của Bộ Công thương, sở đã ra thông báo thu hồi giấy xác nhận hoạt động bán hàng đa cấp của các đơn vị trên địa bàn tỉnh Hà Nam. Đồng thời gửi thông báo đến các đơn vị công an, thuế và các cơ quan có liên quan để tăng cường phối hợp kiểm tra, giám sát.

Có thể nói, việc ban hành NĐ40 đã tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, hướng tới mục tiêu xây dựng một môi trường KDĐC trong sạch, minh bạch. Đồng thời, là cơ sở pháp lý vững chắc để các ngành chức năng đẩy mạnh hoạt động thanh tra, kiểm tra, xử phạt những công ty lợi dụng hình thức KDĐC để lừa đảo người tiêu dùng, người tham gia mạng lưới.

Nguyễn Khánh

Khánh Chi