Phân luồng học sinh sau THCS là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới. Với tỉnh Hà Nam, công tác này được xác định là một nhiệm vụ quan trọng, cần triển khai một cách chủ động, kiên trì, có bước đi phù hợp. Từ chủ trương đến hành động, những năm gần đây, Hà Nam đã có những chuyển biến tích cực trong tổ chức thực hiện phân luồng học sinh sau THCS, từng bước hình thành nền tảng cho một hệ thống giáo dục định hướng nghề nghiệp bền vững.
Ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 522/QĐ-TTg ngày 14/5/2018 phê duyệt Đề án "Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 - 2025" tỉnh Hà Nam đã ban hành Kế hoạch số 1946/KH-UBND để cụ thể hóa mục tiêu đề ra trong Quyết định 522 và đặt mục tiêu đến năm 2025 có ít nhất 40% học sinh tốt nghiệp THCS tiếp tục học tập tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp (GDNN) đào tạo trình độ sơ cấp, trung cấp. Quá trình hiện thực hóa mục tiêu này đã được triển khai bài bản. Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã ban hành kế hoạch chuyên đề, chỉ đạo phòng GD&ĐT cấp huyện, các trường THCS chủ động lồng ghép hoạt động giáo dục hướng nghiệp, tư vấn phân luồng vào chương trình giảng dạy, hoạt động trải nghiệm, tư vấn học đường. Các cơ sở GDNN cũng từng bước đổi mới chương trình đào tạo, mở rộng hợp tác với doanh nghiệp và tăng cường truyền thông tuyển sinh ngay từ cấp cơ sở.
Theo ông Phạm Anh Tuấn, Giám đốc Sở GD&ĐT, việc điều chỉnh chỉ tiêu tuyển sinh vào lớp 10 THPT công lập những năm gần đây là một trong những giải pháp quan trọng để thực hiện phân luồng. Điều này vừa bảo đảm chất lượng đầu vào cho hệ THPT, vừa mở rộng cơ hội cho học sinh lựa chọn học nghề phù hợp với điều kiện và năng lực... Từ năm học 2021– 2022 đến nay, tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THCS trên địa bàn tỉnh Hà Nam không thi vào lớp 10 THPT công lập dao động từ 36% đến trên 38%/năm học, tiến gần mục tiêu 40% theo kế hoạch đến năm 2025. Trong năm học 2023–2024, toàn tỉnh có gần 1.800 học sinh lớp 9 không đăng ký dự thi vào lớp 10 công lập. Con số này phản ánh ngày càng rõ nét xu hướng lựa chọn lộ trình học tập đa dạng thay vì theo đuổi con đường học THPT rồi đại học bằng mọi giá. Bên cạnh đó, chỉ tiêu tuyển sinh lớp 10 THPT công lập những năm gần đây liên tục được điều chỉnh giảm, từ 66,6% năm 2021 xuống 62,3% năm 2023, góp phần tạo ra “khoảng không gian” cho học sinh lựa chọn học nghề hoặc chương trình giáo dục thường xuyên (GDTX).
Một trong những thành công đáng ghi nhận là sự chuyển biến trong nhận thức của phụ huynh, học sinh về việc học nghề. Chia sẻ về sự thay đổi tích cực này, cô giáo Trần Thị Thu Hằng, Phó Hiệu trưởng Trường THCS Lê Hồng Phong (TP Phủ Lý) cho biết: Năm học này, trong số 304 học sinh lớp 9 của nhà trường đã có hơn 40 em không đăng ký thi vào lớp 10 các trường công lập. Không ít trong số đó có nguyện vọng học nghề. Những năm gần đây, tâm lý xã hội đã dần thay đổi, nhiều phụ huynh không đặt nhiều áp lực thi cử cho con mà ủng hộ con theo hướng đi khác, thực tế và phù hợp hơn. Ở Trường THCS Lê Hồng Phong, thường có từ 25-30% học sinh học xong lớp 9 đi học nghề hoặc đi làm sớm... Không ít phụ huynh như anh Nguyễn Thành Trung, công nhân Khu Công nghiệp Châu Sơn (TP Phủ Lý) cho rằng, trước đây, cứ nghĩ học hết THPT, vào đại học là con đường duy nhất. Nhưng giờ thấy nhiều cháu học xong đại học dân lập vẫn thất nghiệp, phải đi làm công nhân nên gia đình cũng cân nhắc để con đi học nghề sớm, tiết kiệm thời gian, chi phí... Sự đồng thuận từ phụ huynh và học sinh bước đầu đã tạo điều kiện thuận lợi để công tác phân luồng được triển khai hiệu quả hơn trong thực tế.
Định hướng nghề nghiệp cho học sinh THCS bằng những trải nghiệm thực tiễn nghiên cứu khoa học kỹ thuật để các em có cơ hội tiếp cận nghề nghiệp trong tương lai.
Hiện nay, Hà Nam có 18 cơ sở GDNN với hơn 100 ngành, nghề đào tạo trình độ cao đẳng, trung cấp, sơ cấp và dưới 3 tháng. Các ngành đào tạo phong phú, đa dạng từ kỹ thuật cơ khí, điện – điện tử, công nghệ thông tin, xây dựng, nông nghiệp đến dịch vụ, y tế, du lịch… Nhiều cơ sở đào tạo nghề đã áp dụng mô hình dạy học tích hợp, đào tạo theo mô đun, tín chỉ, tạo điều kiện cho người học liên thông lên trình độ cao hơn hoặc chuyển đổi nghề nghiệp linh hoạt. Thời lượng thực hành được nâng lên, chiếm từ 50–75% chương trình đào tạo, giúp học sinh tích lũy kỹ năng thực tiễn ngay trong quá trình học tập. Đặc biệt, công tác gắn kết giữa trường nghề với doanh nghiệp đã được tăng cường. Trên 150 doanh nghiệp đang hợp tác với các trường nghề trong tỉnh để cung cấp nơi thực tập, tham gia giảng dạy, tài trợ học bổng và tuyển dụng sau tốt nghiệp. Đã có trên 95% học sinh, sinh viên tốt nghiệp các cơ sở GDNN có việc làm phù hợp với ngành nghề được đào tạo, mức thu nhập từ 6–8 triệu đồng/tháng.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, công tác phân luồng học sinh sau THCS tại Hà Nam vẫn đang đối diện với một số khó khăn như: đội ngũ giáo viên làm công tác tư vấn hướng nghiệp tại các trường phổ thông còn thiếu chuyên sâu, chủ yếu là giáo viên kiêm nhiệm; cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo nghề tại một số đơn vị còn hạn chế; mạng lưới trường nghề chưa đồng đều giữa các địa phương...
Theo chỉ đạo của UBND tỉnh, thời gian tới, công tác phân luồng học sinh sẽ tiếp tục được đẩy mạnh trên cả ba phương diện: nâng cao nhận thức xã hội, hoàn thiện cơ chế chính sách và nâng cao năng lực hệ thống GDNN. Việc duy trì các chỉ tiêu tuyển sinh hợp lý, tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình, doanh nghiệp và đẩy mạnh truyền thông sẽ là những giải pháp chủ đạo. Đặc biệt, tỉnh đã ban hành chính sách hỗ trợ học phí cho học sinh tốt nghiệp THCS học chương trình GDTX kết hợp học nghề, tạo điều kiện để các em có thể tiếp cận GDNN mà không bị rào cản tài chính.
Nhiều năm qua, phân luồng học sinh sau THCS vẫn được coi là nhiệm vụ của riêng ngành giáo dục. Nhưng thực tế đang chứng minh điều ngược lại, để phân luồng thành công, rất cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, cộng đồng, doanh nghiệp và chính các gia đình. Theo đồng chí Trần Xuân Dưỡng, TUV, Phó Chủ tịch UBND tỉnh, chúng ta không thể cứ đổ dồn vào học đại học trong khi thị trường lao động rất cần người có tay nghề. Phân luồng là để giúp học sinh đi đúng hướng, để xã hội sử dụng hiệu quả hơn nguồn lực con người...
Giờ ra chơi của học sinh trường THCS Bắc Lý, huyện Lý Nhân.
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có gần 6.000 doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó nhiều doanh nghiệp đang thiếu lao động kỹ thuật có trình độ trung cấp, cao đẳng. Sự liên kết giữa doanh nghiệp và các cơ sở GDNN ngày càng được mở rộng. Một số trường nghề đã ký hợp tác đào tạo theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp, đưa học viên đến thực tập ngay từ năm học thứ hai. Doanh nghiệp cũng tham gia vào xây dựng chương trình đào tạo, cam kết tiếp nhận sinh viên tốt nghiệp. Đây là mô hình “học gắn với hành”, “đào tạo gắn với việc làm”, khá hiệu quả. Với hơn 95% học viên tốt nghiệp hệ trung cấp tại Hà Nam có việc làm ngay sau khi ra trường, trong đó, nhiều học viên được doanh nghiệp hỗ trợ học phí, cấp học bổng, thậm chí tuyển dụng ngay từ khi còn đang học nghề. Sự vào cuộc của doanh nghiệp không chỉ giúp nâng cao chất lượng đào tạo mà còn góp phần thay đổi nhận thức xã hội về giá trị của người lao động có kỹ năng. Khi học nghề được nhìn nhận là con đường chính đáng để lập thân, lập nghiệp, thì phân luồng sẽ không còn là khái niệm mang tính “thứ yếu”. Tỉnh Hà Nam đã ban hành chính sách hỗ trợ học phí cho học sinh tốt nghiệp THCS theo học chương trình GDNN, trong đó có nội dung hỗ trợ học phí cho học sinh học chương trình GDTX – trung cấp nghề. Theo ông Vũ Như Ý, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Nghề Hà Nam, đây là động lực quan trọng giúp các gia đình có hoàn cảnh khó khăn có thêm lựa chọn hợp lý cho con em mình. Tuy vậy, vẫn cần có thêm chính sách hỗ trợ đồng bộ về học bổng, chi phí ăn ở, phương tiện đi lại… để khuyến khích học sinh đến với GDNN. Đồng thời, cần xây dựng cơ sở dữ liệu thị trường lao động để học sinh và phụ huynh có thể tìm hiểu thông tin ngành nghề, nhu cầu tuyển dụng, mức lương, cơ hội thăng tiến…
Nhưng để tỷ lệ học sinh sau THCS đến được các trường đào tạo nghề một cách tự nguyện cao hơn, công tác tư vấn, hướng nghiệp ở các trường THCS phải được nâng cao hiệu quả. Bà Phạm Thị Ngân, Trưởng phòng Giáo dục Trung học và Giáo dục Thường xuyên, Sở GD&ĐT cho rằng: Việc tư vấn hướng nghiệp có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với các em học sinh THCS. Nếu được tư vấn đúng đắn, các em sẽ có cơ hội phát triển tối đa tiềm năng và sở thích của mình, từ đó chọn được ngành học phù hợp sau này. Tuy nhiên, việc tuyên truyền, tư vấn, hướng nghiệp cho học sinh trong thời gian qua cơ bản chỉ thực hiện trong ngành giáo dục, nhiều cấp, nhiều ngành còn ngoài cuộc. Một số nhà trường đã tổ chức mời các cơ sở đào tạo nghề đến để hướng nghiệp nhưng nội dung chỉ tập trung vào tuyên truyền, quảng bá, thông báo tuyển sinh vào các ngành nghề do chính cơ sở đào tạo đảm nhiệm, vì thế hiệu quả chưa cao. Theo quy định của Chương trình giáo dục phổ thông 2018, giáo dục hướng nghiệp nằm trong môn Hoạt động giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp; việc phân luồng học sinh, thực hiện phổ cập cấp THPT nhằm mục đích bồi dưỡng, hướng dẫn việc chọn nghề của học sinh phù hợp với yêu cầu phát triển của xã hội, phù hợp với năng lực cá nhân. Vì vậy, Sở GD&ĐT đã chỉ đạo các nhà trường cần xác định hoạt động tư vấn, hướng nghiệp học sinh là một nhiệm vụ quan trọng và cần được thực hiện thông qua các môn khoa học cơ bản, chương trình giáo dục hướng nghiệp chính khóa, qua tham quan, sinh hoạt ngoại khóa, tư vấn hướng nghiệp... Việc định hướng nghề nghiệp nên thực hiện từ cuối năm cấp 2 (lớp 9) đối với học sinh THCS, đầu năm cấp 3 (lớp 10) đối với học sinh THPT, bởi đây chính là những “thời điểm vàng” để tư vấn hướng nghiệp cho học sinh. Mặc dù vậy, việc tư vấn, hướng nghiệp cần gắn với trải nghiệm thực tế và nhất thiết phải có sự phối hợp, đồng hành của gia đình.
Phân luồng không chỉ là đưa học sinh vào học nghề mà là tạo ra một hệ sinh thái mở – nơi người học có thể tiếp tục học lên cao hơn nếu có nhu cầu, có cơ hội chuyển đổi nghề linh hoạt, được học tập suốt đời. Hiện nay, một số cơ sở GDNN trên địa bàn tỉnh đã triển khai chương trình đào tạo theo mô hình liên thông: học sinh tốt nghiệp THCS học trung cấp 3 năm, sau đó có thể tiếp tục học liên thông lên cao đẳng, đại học. Với lộ trình này, học sinh không những có tay nghề sớm mà vẫn có cơ hội học cao hơn, mở rộng năng lực nghề nghiệp trong tương lai. Và như vậy, nếu chính sách đủ mạnh, doanh nghiệp đồng hành, xã hội đồng thuận thì phân luồng sẽ không còn là “bài toán khó”. Khi mỗi học sinh được định hướng đúng, được tạo điều kiện phát triển theo năng lực, sở trường, thì đó chính là thành công của giáo dục và của cả xã hội.
Trong bối cảnh nguồn nhân lực chất lượng cao đang là yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh của mỗi địa phương, việc tổ chức phân luồng học sinh sau THCS không chỉ mang ý nghĩa giáo dục mà còn là giải pháp phát triển bền vững. Hà Nam đã có bước khởi đầu tốt nhưng để phân luồng học sinh THCS thực sự đi vào chiều sâu, cần tiếp tục tháo gỡ những điểm nghẽn và nâng tầm các điều kiện bảo đảm.
Hiện nay, hoạt động giáo dục hướng nghiệp tại các trường THCS chủ yếu được lồng ghép vào môn Công nghệ, hoạt động trải nghiệm và các buổi ngoại khóa. Dù có nhiều cố gắng, nhưng chưa phải trường nào cũng triển khai bài bản, thiếu các chuyên gia hỗ trợ và điều kiện thực hành cụ thể. Một số trường đã tổ chức cho học sinh tham quan các cơ sở sản xuất, trải nghiệm tại các trung tâm nghề nghiệp nhưng tần suất còn thấp, thiếu chiều sâu và chưa gắn với dữ liệu nghề nghiệp thực tế. Để nâng cao chất lượng hướng nghiệp, cần có chương trình riêng, tài liệu chuẩn, thiết bị mô phỏng nghề nghiệp và đặc biệt là người làm công tác tư vấn được đào tạo chuyên sâu.
Giáo viên đóng vai trò là người thiết kế, định hướng các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh THCS, lồng ghép trong hoạt động giáo dục của mình.
Bà Phạm Thị Ngân, Trưởng phòng Giáo dục Trung học và Giáo dục Thường xuyên, Sở GD&ĐT cho biết: Hoạt động trải nghiệm và hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và các năng lực đặc thù cho học sinh; nội dung hoạt động được xây dựng dựa trên các mối quan hệ của cá nhân học sinh với bản thân, với xã hội, với tự nhiên và với nghề nghiệp. Ở cấp THCS, nội dung của hoạt động tập trung hơn vào các hoạt động xã hội, hoạt động hướng đến tự nhiên và hoạt động hướng nghiệp; hoạt động hướng vào bản thân vẫn được tiếp tục triển khai để phát triển các phẩm chất và năng lực của học sinh. Để hiệu quả hơn, Hà Nam có thể học tập một số mô hình tiên tiến như: tổ chức ngày hội hướng nghiệp, thi nghề phổ thông, lập “góc tư vấn nghề nghiệp” trong thư viện trường, hoặc kết hợp với doanh nghiệp tổ chức mô hình “một ngày làm kỹ sư – bác sĩ – thợ cơ khí”… Những hoạt động này giúp học sinh định hình nghề nghiệp không chỉ qua sách vở mà bằng trải nghiệm thực tế.
Khi xã hội coi trọng việc học nghề, học tập suốt đời và nhất là khi học sinh tin rằng mọi lối rẽ đều có cơ hội phát triển thì phân luồng không còn là ranh giới, mà trở thành hệ thống linh hoạt mở đường cho tương lai. Phân luồng học sinh sau THCS là câu chuyện dài, nhưng Hà Nam đã đi được những bước đầu đầy nỗ lực. Với sự kiên trì, đồng bộ và đổi mới, con đường này chắc chắn sẽ rộng mở hơn, không chỉ cho học sinh mà cho sự phát triển chung của tỉnh.
Thực hiện: Chu Uyên
Thiết kế: Huy Lê
www baohanam.com.vn