Trồng sen lấy hạt vốn là nghề truyền thống của người dân nhiều vùng đồng trũng trong tỉnh. Trước đây cây sen đặc biệt phát triển mạnh ở các xã ven đê dọc sông Hồng, nơi có nhiều ao, hồ, đầm của thị xã Duy Tiên và huyện Lý Nhân. Những năm gần đây, nghề trồng sen được mở rộng ra các địa phương khác phía trong đê. Diện tích trồng sen phát triển với nhiều loại sen mới theo hướng khai thác hoa giúp phát huy hiệu quả kinh tế.
Trồng sen khai thác hoa đang được đẩy mạnh, tập trung chính tại thị xã Duy Tiên và thành phố Phủ Lý. Sen lấy hoa được phân làm 2 loại, sen dùng cắm lọ trang trí với nhiều loại sen mới, kể cả sen nhập ngoại; sen dùng ướp trà, tập trung vào giống bách diệp có nhiều hương. Hiện nay nhu cầu sử dụng hoa sen bách diệp để ướp trà khá lớn do đây là sản phẩm đặc trưng của địa phương. Hoa sen cắm lọ cũng được nhiều người yêu thích, lựa chọn trong những tháng mùa hoa.
Chị Nguyễn Thị Mỹ Dung (phường Thanh Châu, thành phố Phủ Lý) là người đam mê và thường xuyên chơi hoa sen chia sẻ: Vào mùa sen, trong nhà chị lúc nào cũng có loại hoa này. Hoa sen dễ chơi, có thể thay đổi cách cắm để luôn có sự tươi mới. Hiện nay có nhiều loại hoa sen đẹp, bền, nếu người chơi biết cách dưỡng bông có thể cắm được từ 3 – 5 ngày. So với nhiều loại hoa khác, hoa sen đẹp và giá cả cũng rất hợp lý với số đông người chơi.
Đầm sen của anh Lê Văn Ngọc (Tổ dân phố Hương Cát, phường Duy Hải, thị xã Duy Tiên).
Thực tế cho thấy, các hộ trồng sen khai thác hoa đều đang có xu hướng mở rộng diện tích. Mô hình trồng hoa sen của chị Trần Thị Tứ (thôn 5, xã Phù Vân, thành phố Phủ Lý) ban đầu có diện tích 1 mẫu, đến nay đã được mở rộng lên gấp hơn 2 lần. Những loại sen chị đưa về trồng cũng đa dạng hơn, với nhiều giống nhập ngoại khuôn bông, màu hoa đẹp và bền, như: Supper, Ánh Dương, Jwaba, táo vàng, autum vàng, ngọc thanh tâm, đỏ kim cương…
Khu trồng sen khai thác hoa của anh Lê Văn Ngọc (Tổ dân phố Hương Cát, phường Duy Hải, thị xã Duy Tiên) hiện có diện tích lên đến hơn 20 ha, tăng gấp 3 lần so với năm trước. Đây là vùng ruộng trũng người dân địa phương không còn nhu cầu sản xuất được anh thuê lại để sản xuất. Anh Ngọc đã đưa về trồng 24 giống sen lấy hoa phục vụ nhu cầu cắm lọ được người chơi ưa chuộng. Hầu như tất cả những giống sen lấy hoa mới đều được anh sưu tầm đưa về trồng. Thị trường tiêu thụ hoa sen hiện nay khá lớn, năm trước anh trồng 7 ha chỉ tiêu thụ cho 1 đại lý đã hết.
Năm nay diện tích tăng lên, lượng hoa sen nhiều hơn, giai đoạn thu rộ 30.000 – 50.000 bông/ngày. Anh Ngọc đang tiếp tục mở rộng thị trường ra các tỉnh, thành phố với khoảng 25 đầu mối tiêu thụ. Giá trị của sen lấy bông đem lại khá cao. Ruộng sen lấy hoa trồng ổn định vào chính vụ thu từ 200 – 300 bông/sào/ngày được bán với giá xuất buôn 2 nghìn đồng/bông. Sen trồng lấy hoa cắm lọ trang trí có thời gian khai thác rất dài, từ 5 – 8 tháng/năm (tùy loại). Ngoài ra, cây sen có cho thêm nguồn thu từ khai thác bán giống cho người có nhu cầu.
Theo anh Ngọc, xã hội phát triển, ngày càng có nhiều người chơi hoa sen. Không chỉ tập trung vào ngày rằm, mùng một như trước đây, người chơi hoa sen bây giờ có nhu cầu trong cả những ngày thường. Ngoài chơi hoa, một số hộ có không gian cũng mua giống về trồng chậu trang trí.
Với sen khai thác hoa ướp trà, hiện nay trên địa bàn tỉnh có khoảng 4 – 5 cơ sở chuyên làm trà ướp hương sen. Sản phẩm trà ướp bông sen của cơ sở Hoàng Trà (xã Phù Vân, thành phố Phủ Lý) được công nhận sản phẩm OCOP (Chương trình mỗi xã một sản phẩm), xếp hạng 3 sao; cơ sở chuyên ướp trà sen của anh Nguyễn Thanh (trên địa bàn thị xã Duy Tiên) đang liên kết với các hộ dân tại phường Đồng Văn, Duy Minh… canh tác gần 30 ha sen bách diệp chuyên khai thác hoa. Lượng hoa sen sản xuất đủ nhu cầu ướp hơn 3.000 kg trà sen của cơ sở xuất bán ra thị trường. Trồng sen bách diệp phục vụ ướp trà đem lại giá trị sản xuất đạt trên 80 triệu đồng/ha trong thời gian từ đầu tháng 5 đến cuối tháng 8 (khoảng 4 tháng), cao gấp 1,5 lần trồng sen lấy hạt truyền thống. Riêng nguyên liệu sen trong trà đã chiếm 60% giá trị sản phẩm.
Anh Nguyễn Thanh, chủ cơ sở ướp trà sen cho biết: Trồng sen lấy hoa chỉ vất vả trong khoảng 4 tháng khai thác sản phẩm. Trà sen của Hà Nam hiện nay được người tiêu dùng khắp các tỉnh, thành phố biết đến. Chắc chắn trong những vụ tới, diện tích trồng sen phục vụ ướp trà sẽ tiếp tục được duy trì và mở rộng.
Theo ông Nguyễn Văn Của, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông (Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), trồng sen khai thác hoa là hướng chuyển dịch mới, hiệu quả trên vùng đất trũng khó khăn sản xuất lúa và các loại cây trồng khác của tỉnh. Người dân có thể khai thác thêm hướng du lịch trải nghiệm làm dịch vụ chụp đầm sen để có thêm nguồn thu. Những ruộng sen vào mùa tạo cảnh quan tươi đẹp, giúp nhiều người biết đến vùng đất Hà Nam. Trung tâm Khuyến nông đã triển khai hướng dẫn kỹ thuật trồng giống sen mới này cho người dân một số địa phương giúp nâng cao giá trị, hiệu quả, từng bước cải thiện đời sống cho người trồng sen.
Mạnh Hùng