Nói đến Châu Giang (Duy Tiên) nhiều người nhớ ngay đến một điển hình tiên tiến tiêu biểu trong phong trào thi đua yêu nước, nhất là phong trào thi đua xây dựng mô hình hợp tác hóa nông nghiệp kiểu mẫu những năm 1970-1990.
Một góc xã Châu Giang (Duy Tiên). Ảnh: Thanh Nghị
Ngay từ những năm 1976- 1977, HTX Châu Giang đã nổi tiếng là đơn vị dẫn đầu toàn tỉnh về xây dựng HTX quy mô toàn xã với 30 đội sản xuất, nổi tiếng ở thành tích cải tạo đồng ruộng, làm thủy lợi nội đồng, thâm canh tăng năng suất và phát triển ngành nghề.
Đồng đất Châu Giang bên dòng Thiên Mạc cổ xưa vốn là vùng chiêm trũng điển hình chiêm khê, mùa úng. Hưởng ứng phong trào thi đua "Tiến quân vào đồng ruộng", HTX Châu Giang huy động hàng vạn ngày công lao động cải tạo hơn 200 mẫu ruộng trũng cánh Cửa Đình, Thần Nông, Con Trắm, Vòi Hái, Đồng Ngừ, Đồng Sít, Đồng Nha, Đồng Sen, Đồng Cạn…; san lấp hơn 100 gò, đống cao bồi đắp xuống các vùng vực, cừ sâu trũng, lầy thụt: Bãi Hà, Lô Nộn, Bồ Thuế…, tạo thành đồng ruộng phẳng làn mỗi năm hai vụ chiêm mùa bội thu.
Hòa vào khí thế thi đua sôi động, bà con xã viên mấy xóm nhỏ lẻ gần đồng tình nguyện di dời nhà cửa, quy tụ gọn về các thôn xóm chính, nhường lại diện tích để cải tạo đồng ruộng. 8 trục chính đường nội đồng được bà con góp công tôn tạo, nối thông, kết hợp với hệ thống kênh cấp II, cấp III hoàn chỉnh… không những mở rộng thêm hàng chục ha diện tích gieo trồng mà còn tạo nên những cánh đồng vuông phẳng, rộng dài, chủ động tưới tiêu, thuận đường, mở lối đưa cơ giới vào sản xuất, thúc đẩy phong trào thi đua thâm canh, tăng năng suất.
Thành tích cơ giới hóa nông nghiệp của HTX Châu Giang khi đó nổi bật với gần 40 máy làm đất cơ giới lớn, nhỏ, gần 3 nghìn xe cải tiến cho phong trào "Giải phóng đôi vai". Phong trào làm phân xanh hữu cơ với khẩu hiệu "Sạch làng, tốt ruộng", với 80% diện tích gieo cấy được phủ kín bèo hoa dâu, trồng xen điền thanh để tăng độ phì cho đất.
Bà con xã viên HTX Châu Giang còn có sáng kiến lấy bùn dưới lòng ao, hồ, mương máng phơi khô, đập nhỏ trộn cùng phân chuồng bón ruộng. Thành quả đầu tiên thu được từ phong trào thâm canh ở Châu Giang là năng suất lúa của xứ đồng trũng chiêm khê, mùa úng ven dòng Thiên Mạc cổ quanh năm bấp bênh xưa kia đã vươn tới đỉnh cao 8 -10 tấn/ha - một kỳ tích của nông nghiệp Hà Nam những năm 1970 - 1980.
Cùng với thâm canh tăng năng suất lúa, điển hình Châu Giang khi đó còn được biết đến bởi sáng kiến phát triển ngành nghề tiểu thủ công nghiệp, giải quyết việc làm, nâng cao mức thu nhập.
Với 2 máy ép mía (công suất 20 tấn/ngày), HTX Châu Giang chủ động đầu ra cho nguồn nguyên liệu mía tại chỗ, cung cấp đường cho hộ xã viên trong xã và vùng lân cận.
Với 100 ha canh tác theo công thức: "1 năm 3 vụ, 4 cây" (đỗ tương - đay - lúa mùa - rau đông), HTX Châu Giang chủ động được sản lượng đay tơ nguyên liệu tại chỗ đạt trên 2 nghìn tấn/năm. HTX tiểu thủ công nghiệp Châu Giang (100 khung dệt thảm đay, 50 máy dệt mành tăm xuất khẩu, giải quyết việc làm cho gần 2 nghìn lao động) trở thành một trong những điển hình tiên tiến tiêu biểu của miền Bắc trong lĩnh vực thi đua phát triển ngành nghề.
Điển hình phong trào thi đua, Châu Giang còn là xã được ngành nông nghiệp tin tưởng đưa về chăn nuôi khảo nghiệm thuần chủng một số giống gia súc ngoại nhập; là điển hình HTX tín dụng có số dư cao nhất tỉnh Hà Nam Ninh, được Chủ tịch Hội đồng Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động; là đơn vị được chọn báo cáo điển hình toàn tỉnh với kết quả 4 đợt vận động hơn 2 nghìn nhân khẩu đi khai hoang, lập vùng kinh tế mới ở Yên Bình (Yên Bái), Krông Bông (Đắc Lắc) và đất mũi Cà Mau...
"Tiếng lành đồn xa", điển hình tiên tiến Châu Giang được các cơ quan, ban, ngành Trung ương và tỉnh bạn biết đến, tôn vinh. Tháng 1/1978, Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Tố Hữu về khảo sát thực tế; tiếp đó, tháng 2/1978, Tổng Bí thư Lê Duẩn về Châu Giang thăm mô hình cánh đồng thủy lợi hóa, cơ giới hóa, thăm HTX tiểu thủ công nghiệp, đài truyền thanh, thư viện xã.
Nói chuyện với cán bộ, đảng viên, nhân dân Châu Giang, Tổng Bí thư Lê Duẩn khen ngợi: "HTX đã có bước đi đúng hướng, vừa cố gắng đưa cơ giới vào đồng ruộng thâm canh, vừa mở mang ngành nghề thủ công và xuất khẩu. Vùng chiêm trũng mà làm được như thế này là giỏi. Ai đã thấy tận mắt việc làm ở đây thì đều tin là mình có thể làm được… Mong rằng cả huyện này, cả tỉnh này có nhiều thắng lợi như Châu Giang…"(*).
Cùng với phong trào thi đua cải tạo đồng ruộng, thâm canh tăng năng suất, phát triển ngành nghề, mô hình HTX kiểu mẫu Châu Giang còn được biết đến bởi thành tích nổi bật trong xây dựng đời sống văn hóa mới. Hệ thống truyền thanh toàn xã với hơn 10km dây truyền dẫn, hơn 2 nghìn loa truyền thanh đặt tại gia đình xã viên.
Thư viện Châu Giang trên dưới một vạn đầu sách, nhà văn hóa trung tâm xã và khu sân khấu ngoài trời cho đến bây giờ qua gần nửa thế kỷ vẫn luôn là niềm tự hào của người dân Châu Giang nhiều thế hệ. Giai đoạn 1976 - 1980, Châu Giang còn thành lập Phân chi hội Hữu nghị Việt - Xô (thuộc Chi hội Hữu nghị Việt - Xô Hà Nam Ninh), với lượng hàng mỗi năm hơn 20 nghìn m2 thảm đay, hàng vạn mành tăm chất lượng cao xuất khẩu sang nước bạn. Chủ nhiệm HTX Châu Giang Nguyễn Văn Thể được mời đi thăm đất nước Xô - Viết anh em.
Chỉ thị 100 của Ban Bí thư về mở rộng hình thức khoán đến người lao động càng làm cho phong trào thi đua ở Châu Giang có thêm xung lực mới. Cùng với gần 40 máy kéo, trên 3 nghìn xe cải tiến, Châu Giang còn có đội thuyền vận tải chuyên chở vật liệu về làm đường giao thông, công trình thủy lợi, chở than từ Quảng Ninh về cung ứng cho lò gạch, ngói của xã và các xã bạn; chở thảm đay, mành tăm xuất khẩu đi Hải Phòng; chở mía cung ứng cho Nhà máy đường Vạn Điểm…
Những nỗ lực, thành tích trong phong trào thi đua trên mặt trận nông nghiệp, xây dựng đời sống mới ở Châu Giang đã được ghi nhận, tôn vinh xứng đáng. Ngày 29/8/1985, HTX nông nghiệp Châu Giang được Nhà nước tặng thưởng danh hiệu cao quý Anh hùng Lao động. Đồng chí Nguyễn Văn Thể (Bí thư Đảng ủy xã, trước đó là Chủ nhiệm HTX Châu Giang) vinh dự là đại biểu tham dự Đại hội Anh hùng, Chiến sĩ thi đua toàn quốc lần thứ V(1/1986).
Xã Châu Giang, Duy Tiên. Ảnh: Google Maps
Khí thế phong trào thi đua của đơn vị Anh hùng Lao động mà thế hệ đi trước tạo dựng luôn là niềm tự hào, là động lực để người dân Châu Giang thêm tự hào, vững tin với phong trào thi đua xây dựng nông thôn mới, xây dựng đời sống văn hóa cơ sở những năm gần đây.
Trong khi nhiều xã loay hoay với bài toán khó - xây dựng nhà văn hóa, tạo điểm luyện tập thể thao quần chúng thì ngay từ thời điểm trước năm 2000, điển hình Châu Giang đã có 16/16 thôn xóm hoàn thành xây dựng nhà văn hóa; 55 sân chơi thể thao (nhiều thôn xóm có 3 sân); 11 câu lạc bộ (CLB) bóng chuyền, 10 CLB thơ ca, 1 CLB đọc báo, nghe đài...
Điểm đặc biệt là khí thế thi đua đã giúp khơi dậy nhiều cách làm hay, sáng tạo về xây dựng đời sống văn hóa trong nhân dân Châu Giang. Không ít trường hợp hai gia đình liền kề có sáng kiến bỏ hàng rào ngăn cách để hai khoảng sân riêng trở thành một sân cầu lông, bóng chuyền. Hệ thống cơ sở vật chất rộng khắp không chỉ giúp Châu Giang có điều kiện duy trì tổ chức hoạt động văn nghệ, thể thao quần chúng thường xuyên, sâu rộng, bền vững mà các kỳ hội thi, hội diễn văn nghệ, các giải thi đấu thể thao của xã, huyện, ban, ngành, đoàn thể cũng luôn có lực lượng hùng hậu tham gia, tạo khí thế vui tươi, lành mạnh ở hầu khắp các thôn xóm…
Từ vùng đồng chiêm lụt lội, nghèo nàn, hưởng ứng Lời kêu gọi thi đua yêu nước của Bác Hồ kính yêu, cán bộ, đảng viên, nhân dân Châu Giang đã bền bỉ nỗ lực lập nhiều thành tích nổi bật, đáng tự hào trong xây dựng mô hình HTX nông nghiệp kiểu mẫu, là đơn vị Anh hùng Lao động đầu tiên của tỉnh hợp nhất Nam Hà. Niềm tự hào đó sẽ là động lực to lớn để Đảng bộ, nhân dân Châu Giang thêm tự tin, phấn đấu xây dựng quê hương trở thành điểm sáng nông thôn mới.
Thế Vĩnh
(*) Trích bài nói chuyện của Tổng Bí thư Lê Duẩn đăng trên Báo Hà Nam Ninh, số ra ngày 28/2/1978.
Thế Vĩnh, Hải Phong