Từ bao giờ tiếng trống đã trở nên thân thuộc với cuộc sống con người: tiếng trống trận khi đất nước lâm nguy, tiếng trống hộ đê mùa bão lũ, tiếng trống chèo rộn ràng sân đình, tiếng trống trường thân quen tuổi học trò; trong các đền, chùa trống là pháp khí lễ bái đặc trưng…
Là quê hương của một trong những làng trống lâu đời nhất, con người nơi núi Đọi, sông Châu có lẽ cũng sở hữu nhiều đội trống, nhiều câu lạc bộ trống hội để mỗi độ Xuân về người xa quê theo tiếng trống trở về với làng quê, với không gian trống hội sân đình - nơi nuôi dưỡng tâm hồn con người, nơi tâm thức văn hóa dân gian được gìn giữ.
Màn trống khai hội Tịch điền Đọi Sơn (Duy Tiên) năm 2017. Ảnh: Thế Tuân
Nằm bên dòng sông Đáy, nơi con sông bắt đầu quanh co chảy theo những triền núi để vào eo Tam Điệp (Ninh Bình), đình làng thôn Tháp (thị trấn Kiện Khê, Thanh Liêm) nằm quay mặt về phía Tây đăng đối với đình thôn Châu. Hai đình đều thờ chung Thành hoàng là Điện súy tướng quân Phạm Ngũ Lão, một danh tướng đời Trần và đến giờ vẫn giữ được mối thâm tình giao hảo lâu đời.
Hằng năm, cứ vào ngày rằm tháng Ba âm lịch, tùy năm làng mở hội lớn hay chỉ tế lễ trong phạm vi hẹp thì hai làng theo định lệ vẫn có lễ vật giao bái. Từ lâu tiếng trống thôn Tháp luôn ngân vang đón tiếp các "bác" thôn Châu mỗi kỳ theo lệ sang đình giao hảo và tiếng trống thôn Tháp cũng lên thuyền sang nơi cổ tích danh thắng đình chùa Châu cùng nhau kính lễ tiền nhân và ôn lại tích xưa trong một giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc.
Tiếng trống thôn Tháp gắn liền với câu lạc bộ (CLB) Chèo thôn Tháp một thời nhưng để có một CLB trống riêng thì cách đây khoảng 7 năm với mục đích nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân, phục vụ các nhiệm vụ chính trị và văn hóa của thôn, của thị trấn, CLB trống hội thôn Tháp mới được thành lập. Được một người con của quê hương từng là nghệ sĩ hát chèo truyền dạy, tiếng trống hội của CLB đã bay xa ngoài không gian hội làng.
Ông Nguyễn Văn Vị - một cán bộ quân đội nghỉ hưu, Chủ nhiệm CLB trống hội thôn Tháp tâm sự: Anh em trong CLB trống truyền đời làm ruộng, không phải dân chuyên nghiệp, ban ngày mải miết làm việc, tối đến mới có thời gian rảnh rỗi tập luyện. Tuy mới đầu có lóng ngóng nhưng âm thanh của tiếng trống vốn rộn ràng, thân quen như xua tan mệt nhọc nên mọi người tập luyện say mê, nhiều người đã gắn bó với đội trống từ khi ra đời đến nay.
Chúng tôi đã một lần được thưởng thức bài trống hội "Vũ điệu mùa Xuân" do CLB trống hội thôn Tháp biểu diễn. Một dàn trống đủ cả trống cái, trống con, trống bỏi, não bạt, thanh la và chiêng. Bài trống có nhịp, có phách với âm thanh rộn ràng, hứng khởi, nhưng dòng âm thanh như tỏa ra từ những bàn tay như múa hòa quyện cùng trong cái se lạnh đầu Xuân gợi thân thuộc và ấm áp. Bài trống xen kẽ màn biểu diễn múa trống bỏi của các thành viên nữ. Tấm áo tứ thân nhiều màu sắc, đôi tà buông lơi bay nhẹ trong gió hòa theo nhịp trống dồn dập giữa không gian đã bắt đầu có hơi xuân.
Tuy mới thành lập nhưng đã có mặt rất nhiều lần trong các dịp lễ hội là Hội trống sấm giáo xứ Tiêu Động Thượng (xã Tiêu Động, huyện Bình Lục). Một hội trống tập hợp hơn 50 người đàn ông trong giáo xứ - những người quen với bay xây, bào gỗ. Theo Hội trưởng Phạm Văn Nghiệp, hội có 2 chiếc trống đại, đường kính 1,8m, cao 1,6m; 2 trống nhỡ; 25 trống nhỏ; 18 thanh la, nạo bát và một chiếc cồng nặng 135kg. Tại Đại hội TDTT cụm 3 và Đại hội TDTT của huyện Bình Lục vừa diễn ra, tiếng trống hội dồn dập, náo nức của Hội trống sấm đã làm cho không khí của ngày hội biểu dương lực lượng thêm nhiều cảm xúc.
CLB trống hội thôn Tháp, thị trấn Kiện Khê, Thanh Liêm. Ảnh: Bình Nguyên
Cũng như nhiều hội trống khác thiên về tâm linh, hội hè, Hội trống sấm giáo xứ Tiêu Động vừa phục vụ những ngày thánh lễ vừa phục vụ hội làng trong những ngày rước thánh miếu 28 tháng 4 hằng năm. Hơn 100 năm trước, tiếng trống nơi đây đã giòn giã đón hội làng, nay Hội trống sấm đã làm sống dậy một nét văn hóa truyền thống tốt đẹp của vùng đất này.
Đại diện của Thanh Liêm là CLB trống hội thôn Tháp, thị trấn Kiện Khê; của Kim Bảng là Đội trống hội đền bà Lê Chân thôn Lạt Sơn, xã Thanh Sơn; Duy Tiên là Đội trống nữ thôn Đọi Tam, xã Đọi Sơn; Bình Lục là Hội trống sấm giáo xứ Tiêu Động; thành phố Phủ Lý là CLB trống hội xã Liêm Chính; Lý Nhân là Đội trống hội thôn Thư Lâu, xã Nguyên Lý và rất nhiều CLB trống hội khác sẽ càng rộn ràng hơn nữa mừng một mùa Xuân mới, mừng những lễ hội làng xóm vui tươi.
Chu Bình
Chu Bình, Thế Tuân